Við Íslendingar gerum miklar kröfur um lífsgæði. Hvar sem við berum okkur saman við aðrar þjóðir eða alþjóðastofnanir, sem mæla getu og styrkleika Íslands, erum við í hópi þeirra þjóða sem best standa. Þrátt fyrir það mun baráttan fyrir bættum lífskjörum standa um alla framtíð. 

Kröfurnar og þjóðfélögin munu breytast og ný viðmið verða sett. Sérfræðingar sem skyggnast inn í framtíðina hafa komist að þeirri niðurstöðu að á næstu 20 árum verður verðmætasköpun atvinnulífsins að aukast um 1.000 milljarða til að viðhalda núverandi lífsgæðum. Undirstöðuatvinnuvegir þjóðarinnar, veiðar og vinnsla, stóriðja og ferðaþjónusta eru takmarkaðar og sveiflukenndar auðlindir. Makríllinn kom óvænt inn í íslenska landhelgi og gjörbreytti afkomu í uppsjávarveiðum og útflutningstekjur tóku kipp uppávið.

Það sama gerðist þegar ferðamenn áttuðu sig á fegurð og kostum Íslands. Árið 2011, fyrir 7 árum komu 565.611 ferðamenn komu til landsins og hafði þá fjölgað um 15 % frá árinu 2010 en á árinu 2017 voru ferðamennirnir orðnir 2.224.603. Á örfáum árum stökkbreytist ferðaþjónustan og er nú 40% stærri en sjávarútvegur og öll stóriðjan í landinu samanlagt. Þessari breytingu fylgdi hagstæður vöruskiptajöfnuð við útlönd, fjárlög hafa verið hallalaus frá árinu 2013 og gengi krónunnar styrktist meira en flestum þótti gott. Það er ekki á vísan að róa með auknar tekjur af þessum atvinnugreinum til að standa undir þeim vexti útflutningstekna sem þjóðin þarf á að halda til að halda í lífsgæðin sem við gerum kröfur um.

Hægari vöxtur í ferðaþjónustu..

Tekjur af makríl hafa sveiflast, verðmætið lækkaði um 35% þegar Rússar settu á okkur viðskiptabann vegna þátttöku okkar í viðskiptabanni ESB ríkjanna og NATO á Rússa. Ég er eini þingmaðurinn sem er á móti þátttöku Íslands í því banni. Síðastliðið sumar var veiði á makríl undir væntingum og ekki hefur verið gefin út kvóti fyrir loðnu vertíðina 2019, það sama á við um humar. Ótrúlegur vöxtur ferðaþjónustunnar er líklega að ná hámarki og útlit fyrir hægari vöxt á næstu árum svo líklega leitar greinin í jafnvægi miðað við nýjustu spár. Stóriðjan er stöðug grein, en vex ekki á næstu árum. Hvert eigum við þá að sækja þá þúsund milljarða sem þjóðinni vantar á næstu 20 árum til að halda í þau lífsgæði sem við búum við.

Úrskurðarnefnd á eyðieyju

Margir bundu vonir við að laxeldið yrði sú grein sem skapaði mestu sóknarfærin til að auka tekjur ríkisins á næstu áratuga ásamt þróun og nýsköpun. En nú eru blikur á lofti í laxeldismálum eftir að Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindarmála felldi úr gildi leyfi fyrir laxeldi á sunnanverðum Vestfjörðum. Löggjafinn tók á málinu þó nokkrir þingmenn Pírata gætu ekki tekið afstöðu frekar en fyrri daginn og eins og tveir þingmenn Samfylkingarinnar, enda skipti þá engu máli að afkoma fólks og atvinnulífs var í stórhættu. Úrskurðarnefndin gerði kröfu um samanburð, valkostagreiningu þar sem borið væri saman landeldi, eldi í lokuðum kvíum og eldi með ófrjóan lax. Ekkert af þessu á þó við. Lokaðar kvíar eru á tilraunastigi og standast ekki sjólag á svæðinu. Sú aðferð sem er notuð í dag við að framleiða ófrjóan lax með inngripi í erfðamengi (þrílitna) stenst ekki kröfur um þá umhverfisstaðla sem fyrirtækin fyrir Vestan eru að vinna eftir. Þá er á Vestfjörðum lítið eða ekkert láglendi fyrir landeldi sem að auki er önnur atvinnugrein en sjóeldi. Að auki er takmarkað vatn og  rafmagn á svæðinu fyrir laxeldi á landi. Það þarf mun meira rafmagn en það sem í boði er á Vestfjörðum ef landeldið er valið eða sem nemur þremur Mjólkárvirkjunum. Ef valkosturinn er að færa eldið uppá land þá er kannski spurning hvaða land? Ekki líklegt að það væri Vestfirðir heldur frekar nær helstu mörkuðum fyrir laxaafurðir og á staðsetningu þar sem landrými er nægjanlegt og gott aðgengi að raforku?

Hvað næst hjá Úrskurðarnefndinni

Erum við að sjá það gerast að Úrskurðarnefndin fari fram á að metin verði kostur jarðgangna undir Ölfusá áður en ný brú verður byggð yfir ána. Eða að metin verði kostur gufuaflsvirkjunar við Hvalárvikjun þrátt fyrir að engin virkjanleg gufa sé að finna á svæðinu. Hvert erum við komin með nefnd sem hefur ekkert andlit gagnvart þjóðinni, hefur ekki verið kjörin til að bera ábyrgð á afkomu fólks eða heilum landshluta, en getur sett kröfur sem eiga í engum tilfellum við þegar rætt er um afmarkaða kosti laxeldis í sjókvíum. Hvað næst?

Við erum algjörlega búin að glata öllum tökum á þessum málum. Rifjum upp Þeystareykjalínu, veginn um Teigskóg sem hefur verið í herkví kæruferla í 10 ár, Suðurnesjalína stöðvuð og laxeldið í uppnámi. Í máli laxeldisins á Vestfjörðum hefur Skipulagsstofnun, Umhverfisstofnun og Matvælastofnun þá skoðun að valkostir sem Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlyndarmála (ÚUA) fellir leyfin á hafi ekki átt við og stofnanirnar allar hafa mótmælt úrskurði nefndarinnar. Einnig hafa þessar stofanir í skriflegum yfirlýsingum sínum bent á að ÚUA kom aldrei að máli við þær né leitaði ráðgjafar á þeim 10 mánuðum sem það tók nefndina að úrskurða í málinu. Úrskurðanefndin er augljóslega stödd á eyðieyju í sínum málflutningi. Nefndin ástundar ekki fagleg vinnubrögð og setti afkomu íbúa og laxeldis á Vestfjörðum í mikla hættu með úrskurði sínum. Er ekki rétt að til þess kjörnir fulltrúar endurheimti pólitíska ábyrgð sem Alþingi ber að axla. Ef við höldum áfram að viðhalda kerfi sem kemur í veg fyrir eðlilega þróun í atvinnulífinu, veg fyrir bættar samgöngur, flutning á raforku milli landshluta og nýjar virkjanir munum við ekki halda í þau lífsgæði sem við gerum kröfu um. Klárlega er þörf á rækilegri endurskoðun og skipulagningu þessara mála.

Glötum við tækifærinu

Ef við hjökkum í sama farinu munu lífskjör á Íslandi dragast saman á næstu árum ef við fetum áfram braut úrskurðarnefnda og endalausra kæruferla. Stjórnsýslan er of þung og gleymir því að við erum að fást við afkomu fólks og atvinnulífs sem þarf skýra umgjörð og frið til að þróast og verða undirstaða nýsköpunar næstu 20 ára. Laxeldið er atvinnugrein sem í felast mikil sóknarfæri með því að fara varlega eins og allir vilja gera. Setjum okkur stefnu og framtíðarsýn því ef við eltum skottið á okkur og stígum á það endalaust náum við ekki í þá 1.000 milljarða sem þarf til að haldi í þau lífsgæði sem við gerum kröfu um á næstu 20 árum. Ætum við að glata því tækifæri?

Ég segi nei.

Ásmundur Friðriksson alþingismaður.