Eldheimar eru stórkostlegur gluggi inn í þann þátt sögu Eyjanna sem lýtur að eldgosum. Heimaeyjagosinu eru gerð glæsileg skil með sýningu þar sem myndir Sigurgeirs og hús Gerðar leiða áhorfendur rösk 60 ár aftur í tímann. Á efri hæðinni er saga Surtseyjargossins rakin í máli og myndum og frá upphafi hafa Eldheimar verið í nánu samstarfi við Umhverfisstofnun.

Það var því einstaklega vel til fundið að efna til málþings um Surtsey þar sem færustu vísindamenn röktu sögu þessarar yngstu eyju landsins sem var friðlýst árið 1965, í miðju gosi. Yfirskrift málþingsins var Hvað er að frétta af Surtsey? Að því stóðu Umhverfisstofnun og Vestmannaeyjabær.

Á málþinginu komu færustu vísindamenn og röktu kynni sín af Surtsey í máli og myndum. Þá var einnig fjallað um hvað það merkir að Surtsey er á heimsminjaskrá UNESCO og hvað er framundan varðandi Surtsey nú þegar verið er að vinna nýja Verndar- og stjórnunaráætlun fyrir eyna.

„Þurfum að færa Surtsey til ykkar þar sem þið komist ekki til Surtseyjar“

Inga Dóra Hrólfsdóttir, sviðsstjóri hjá Umhverfisstofnun, flutti fyrsta fyrirlesturinn og ræddi um þær áskoranir og þau tækifæri sem Surtsey færir Vestmannaeyjum sem ferðamannastaður. „Við þurfum að færa Surtsey til ykkar þar sem þið komist ekki til Surtseyjar,“ sagði hún. Í svari við fyrirspurn úr sal játaði Inga Dóra því að það væru ónýtt tækifæri að kynna betur Surtsey fyrir hinn almenna túrista sem og heimafólki og sagðist vilja vinna að því að auka þá þekkingu.

Fjölmörg sóknarfæri

En það voru fleiri sem ekki komust til Eyja en Surtsey.  Þannig sat Einar E.  Sæmundsson Þjóðgarðsvörður fastur heima vegna jarðarfarar en flutti fyrirlestur sinn í gegnum netið. Ræddi hann þar á einkar skýran hátt um heimsminjaskrá UNESCO og hversu einstök sú tilnefning er. Aðeins 3 staðir á Íslandi eru á heimsminjaskránni, auk Surtseyjar eru það Þingvellir og Vatnajökulsþjóðgarður. Benti Einar á fjölmörg sóknarfæri sem aðrar þjóðir nýta sér til að auglýsa upp sína sérstöðu og sagði þessa einstöku tilnefningu geta orðið enn meiri lyftistöng fyrir ferðaþjónustuna og nærsamfélagið allt.

Skítur og hland stórauka gróðurinn

Þá var röðin komin að vísindamönnunum sem hafa verið að rannsaka Surtsey undanfarin ár og áratugi. Borgþór Magnússon plöntuvistfræðingur flutti afar fróðlegt erindi um upphaf og þróun plöntulífs í Surtsey og kom m.a. fram í máil hans að þar hefði orðið til ný þekking á sviðinu. Tók hann sem dæmi að skítur og hland selanna eins og hann orðaði það hefði orðið til þess að stórauka gróðurinn á svæðum sem vísindamenn hefðu ekki búist við að myndi taka við sér. Annar áhugverður vinkill Borgþórs var samlíking hans á Surtsey við aðrar úteyjar og hvernig þær hefðu þróast. Sannarlega áhugaverður og upplýsandi fyrirlestur.

Mikil ný þekking orðið til í rannsóknum á þróunarsögu Surtseyjar

Síðari vísindamaðurinn til að stíga á stokk var Bjarni Diðrik Sigurðsson, líf- og vistkerfafræðingur. Bjarni Diðrik flutti fyrirlestur sinn af innlifun og ástríðu og það var greinilegt að hann brann fyrir viðfangsefninu. Bjarni Diðrik ræddi eins og Borgþór á undan um hversu mikil ný þekking væri að vera til í rannsóknum á þróunarsögu Surtseyjar. Nefndi hann sem dæmi móbergið sem væri nær einvörðungu til hér á landi. Sagði hann að það hefði komið vísindamönnum algerlega á óvart hversu hratt það þróaðist og væri einstakt að hafa fengið tækifæri til að taka þátt í rannsókn sem hefði opnað svona algerlega nýja sýn til slíkra mála.

Spennandi tími framundan

Sigrún Ágústdóttir nýskipaður forstjóri nýrrar Náttúruverndarstofnunar átti lokaorðið en stofnunin tekur til starfa um komandi áramót og hefur aðsetur á Hvolsvelli og þar með nær Vestmannaeyjum. Þakkaði hún vísindamönnum fyrir framlag sitt og með óskum um að haldið verði áfram að miðla niðurstöðum rannsókna í Surtsey og lyfta upp gildi Surtseyjar sem heimsminjastaðar.

Dagskránni lauk með því að Þórarinn Ólafsson söng Þjóðhátíðarlag Ása í Bæ frá 1964 við undurfagran undirleik Páls Viðars Kristinssonar . Ljóð Ása víkur að Surtsey á þennan fallega hátt: Rauðaglóðir leiftra hátt mót himintjöldum / hafið faðmar landsins yngstu strönd.

Að lokum hvatti Þórarinn viðstadda að syngja með sér Heimaslóð við lag Alfreðs Washington. Vel viðeigandi og fallegur endir á fróðlegu málþingi sem hér með er lagt að verði árviss viðburður í Eldheimum eftirleiðis.

Fleiri myndir frá málþinginu má sjá hér að neðan.