Að hatast út í sjávarútveginn og almennt þá sem ganga vel í atvinnulífinu er eitt af sérkennum íslensku þjóðarinnar. Með slíkt hatur í handfarangrinum er líklegast ekkert sem fær ríkisstjórnina til að velta fyrir sér hvort hún sé á réttri leið í veiðigjaldamálinu, hvort þau hafi misreiknað sig eða hvort skynsamlegt sé að draga málið til baka og leggja frekar áherslu á að afnema samsköttun hjóna og gera reglur Evrópusambandsins rétthærri íslenskum lögum. 

Talnaspekingar kaldastríðsáranna

Erlendir ráðamenn tala almennt um sjávarútveginn í sínu landi á jákvæðum nótum og taka þátt í kynningarstarfi erlendis (kannski vegna þess að þar er útgerðin baggi á ríkissjóði). Íslenskur sjávarútvegur ætti að vera stolt okkar, en við froðufellum fyrir hvern milljarð sem útgerðin hagnast án nokkurs skilnings á þeirri miklu fjárbindingu og áhættu sem er í greininni. 

Blásnir eru upp kolkrabbar sem tákna eiga fáeinar fjölskyldur í landinu sem eiga að ráða hér yfir öllu. Kristrún Frostadóttir ýtti undir slíkan málflutning í Kastljósinu nýlega og tiltók þar 4-5 fjölskyldur. Flestir landsmenn töldu að slíkur málflutningur væri steindauður undir rústum kaldastríðsáranna, Sovét-megin. 

Það er ekki bara að kolkrabbanum og þessum fjölskyldum væri ýtt fram á sjónarsviðið. Til að almenningur gæti raunverulega fundið lyktina frá kaldastríðsárunum og fengið stemminguna beint í æð ýttu Indriði H Þorláksson og Stefán Ólafsson félagsfræðingur sér sjálfir út í umræðuna um veiðigjöld sem talnaspekingar. Þar kvað við sama tón úr þeirri áttinni um að atvinnugreininn ætti að borga margfalt meira í veiðigjöld og færu jafnvel bara létt með þetta allt saman. Indriði misskilur hins vegar útreikninga SFS og virðist telja þá snúast um útgerðarhlutann eingöngu og Stefán fer í einhverjar leikfimisæfingar sem teygja sig allt til ársins 2013. 

Þessir menn hafa verið á framfæri hins opinbera alla tíð og hafa þar nagað blýantafarg án þess að bera neitt skynbragð á hvað þarf til að taka af skarið og hefja áhættusaman rekstur.  

Málefnalega umræðan

Það hefur verið lítið um rökstuðning fyrir veiðigjöldunum frá ríkisstjórninni, þá helst að um sé að ræða leiðréttingu sem snúi að markaðsverði makríls og þorsks og svo tuggan um sanngirni gagnvart íslensku þjóðinni. Þannig eigi að horfa til Noregs í tilfelli makríls og til fiskmarkaðs á Íslandi fyrir þorsk og hækka þannig skattinn gríðarlega mikið. Í stað þess að skilja málið var dyrum lokað, sýndarsamráð við hagsmunaaðila sett á svið og loks sýnt á spilin eins seint og hugsast gat. 

Fyrir nokkrum árum gerði Seðlabankinn sig sekan um stórfellda skekkju vegna karfamáls Samherja. Mál sem kostaði skattgreiðendur og fyrirtækið mikla fjármuni, óþarfa álag og almenn leiðindi. Eðlilegt samtal og hógværð hefði leitt þá skekkju í ljós en sama séríslenska hatrið villti mönnum sýn. Sama á við um skekkjur ríkisstjórnarinnar í veiðigjaldamálinu og þá röngu hugsun að nota ofangreind markaðsverð í útreikningi til veiðigjalds. 

Þær upplýsingar og greiningar sem hafa komið frá Deloitte, KPMG, Jakobsson Capital og hagsmunaaðilum ásamt gögnum frá Hagstofunni og Skattinum sýna eftirfarandi: 

• Íslenskur makríll er til muna verðminni er norskur makríll. Mikill gæða-og verðmunur er á þeim og íslensk skip fá umtalsvert lægra verð en norsk skip á uppboðsmarkaði þar í landi.

• Kaupendur á þorski af fiskmörkuðum eru að miklu leyti erlendar vinnslur sem borga mun minni laun og eru einnig ríkisstyrktar af Evrópusambandinu. Þá kaupa íslenskar vinnslur fisk en fyrst og fremst sem uppfyllingu þegar eigin afli dugar ekki til. Engin íslensk vinnsla getur rekið sig á fiskmarkaðsverðum af neinu viti. 

• Arðsemi og arðgreiðslur í sjávarútvegi er ekki meiri en í öðrum atvinnugreinum. 

• Greining KPMG sýnir að aðferðafræði frumvarpsins er í andstöðu við sjónarmið OECD og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins um skattlagningu auðlinda. 

• Hækkunin mun koma mjög misjafnlega niður á fyrirtækjum. Þess eru dæmi um að allur hagnaður fyrirtækja renni til hins opinbera nái breytingin fram að ganga. Þetta sýna greiningar Deloitte og KPMG. 

• Ríkissjóður mun taka til sín meira en 70% hagnaðar fiskveiða í formi hækkaðs veiðigjalds og þá á enn eftir að greiða önnur opinber gjöld eins og tekjuskatt. Þetta sýna töluleg gögn Hagstofu og greiningar Deloitte. 

Popúlistinn var svo staddur í Kringlunni

Á sama tíma og greiningar og skýrslur þeirra sem hafa yfir að ráða þekkingu og gögnum til að greina frumvarpið hrúguðust inn var Þorgerður Katrín og hennar fólk í Viðreisn búið að koma sér fyrir í Kringlunni til að spyrja fólkið þar hvað því fyndist um veiðigjöld. Viðreisn mat viðbrögðin þannig að ríkisstjórnin ætti að halda áfram að „klára leiðréttingu veiðigjalda“ og auglýsti það sérstaklega á Facebook. 

Ekki þarf að hafa mörg orð um slíkan apahátt en fólk var almennt á því að einhver annar en það eigi að borga meiri skatta. 

Ólesin Inga og rándýrt kampavín

Á meðan Þorgerður Katrín og Kristrún þömbuðu kampavín fyrir 70 milljarða (1,5% af landsframleiðslu) á Nató-fundi komst Inga Sæland í lyklaborðið og hamraði inn færslur á Facebook sem vörðuðu útsvar af veiðigjaldi. Ekki þarf að hafa mörg orð um þá upplýsingaóreiðu og falsfréttir (ef nota má orðfæri ríkisstjórnarinnar). En önnur færsla birtist þetta kvöld frá Ingu: „Hefur einhver heyrt um skatta sem eru frádráttabærir frá skatti ?“  

Það er sérstakur þankagangur hjá ráðherra að telja að gjald sem þú hefur ekkert val um hvort þú greiðir og þarft að sæta fangelsisvistun ef þú gerir það ekki (jafnvel skotinn í hnakkann bakvið skúr við ráðuneytið), megi ekki kallast skattlagning ef hægt er að draga fjárhæðina frá stofni til tekjuskatts. En hvað sem því líður þá stendur eftirfarandi í frumvarpi Ríkisstjórnarinnar: 

Ágreiningslaust er að veiðigjald er skattur í skilningi 40. og 77. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. niðurstöður Hæstaréttar frá 28. janúar 2016 í máli nr. 461/2015 og frá 23. mars 2017 í máli nr. 213/2016. 

Það kann að vera léttvægt hvort veiðigjaldið sé flokkað sem skattur eða gjald. En ríkisstjórnin hefur margítrekað notað sem rökstuðning fyrir veiðigjald að það sé nú bara gjald, en ekki skattur. Þrátt fyrir ofangreinda fullyrðingu í þeirra eigin frumvarpi. 

Ásthildur Lóa notaði hugtakið „gaslýsing“ með full glannalegum hætti nýlega, en gæti verið örugg um að nota hugtakið um ofangreint. 

Ótrúlegt! Umræðan verður enn ómálefnalegri

Á ræðustól Alþingis sannaði Jón Gnarr að grín væri ekki G-vara þegar hann endurtók brandara um freka kallinn sem nú væri reyndar orðinn fullur og rausandi og bar hann saman við stjórnarandstöðuna. 

Eydís Ásbjörnsdóttir, þingmaður Samfylkingar, talaði fyrir innlendri vinnsluskyldu á sjávarafla sem mótsvar við áhyggjum um aukinn útflutning óunninn fisks í kjölfar hækkandi veiðigjalda. Má ég líkja þessari vinnsluskyldu Samfylkingarinnar við einhverskonar nútíma útfærslu af Berlínarmúrnum þar sem útgerðarmönnum er haldið í gíslingu skattaáþjánar og vinnuþrælkunar? 

Dagbjört Hákonardóttir, líka hjá Samfylkingunni, spurði forviða þingheim í umræðum um veiðigjöld hvað þessi risastóra kaka sem Sjálfstæðisflokkurinn hefði bakað hér á síðustu áratugum hefði skilað okkur. Hún hefur, eins og talnaspekingarnir tveir frá kaldastríðsárunum, unnið hjá hinu opinbera með trausta útborgun um hver mánaðarmót alla sína starfsævi og baðað sig þar í kökum og öðru bakkelsi án þess að vita af því. 

*** 

Þessi misserin er sjávarútvegurinn að glíma við náttúruna. Makríllinn er ekki eins auðsóttur og áður, loðnubrestur er viðvarandi og þorskurinn að gefa eftir. Ríkið hefur einnig tekið tíma frá rekstri með kröfum um vottanafarg, breyttar vigtaraðferðir, skýrslugjafir og rannsóknum Skattsins og Samkeppniseftirlitsins, sem var unnin í verktöku fyrir hönd þáverandi sjávarútvegsráðherra í þeim tilgangi að finna eitthvað ætilegt. Erlendar vinnslur greiða margfalt lægri laun en íslenskar og eru niðurgreiddar af skattgreiðendum í Evrópu. 

Eitthvað mun gefa sig og ríkisstjórnin lætur kné fylgja kviði.