MIG langar til að minna hér á eldgos, sem varð á Vestmannaeyjasvæðinu á stríðsárunum. Þetta gos er ekki talið með þegar gerð er skrá yfir eldgos við Ísland. Þess vegna kalla ég það týnda gosið.
Þetta gerðist á miðri vetrarvertíð árið 1941, sennilega í mars eða apríl. Það gerði suðaustan rok, eins og svo oft verður við Suðvesturland. Enginn bátur á sjó í Grindavík. Daginn eftir var lægðin gengin yfir og komið logn.
Þá kemur í ljós að stórir svartir flekkir af vikri eru á floti um allan sjó
Þetta olli sumum bátum erfiðleikum vegna þess að fínn vikursalli stíflaði inntakið á kælivatninu fyrir velar bátanna. Ég heyrði marga vélamenn kvarta undan þessum vanda. Vikurinn rak á land, svo að allar fjörur voru fullar af honum. Þarna voru allar gerðir af vikri. Stórir svartir hnullungar úr grófum vikri og svo brúnir steinar úr miklu fíngerðari vikri og auk þess fíngerður salli af ýmsum litum, bæði svartur, ljósbrúnn og dökkur.
Ég sagði Jóni Jónssyni jarðfræðingi frá þessu árið 1968. Hann skrifaði grein um þetta í Náttúrufræðinginn 38. árgang 1968: Vikurreki í Grindavík. Hann rakti staðina þar sem vikurinn rak á land og reyndist það vera frá Selvogi að Reykjanestá. Ástæðan fyrir því að hann gat rakið slóðina svo löngu seinna var sú, að árið eftir, 15. janúar 1942, gerði ofsaveður á Suðvesturlandi þegar saman fór mjög djúp lægð og stórstraumsflóð. Sjá: Vindhraðamet í Reykjavík í fárviðrinu 15. janúar 1942 eftir Flosa Hrafn Sigurðsson, Veðurstofu Íslands. Þessi grein gerði mér fært að tímasetja gosið.
Þá gekk sjórinn á land miklu lengra en áður hafði gerst, svo að hann fleytti vikrinum langt inn á land svo að hægt er að finna vikurmola enn í dag þar sem þá var hæsta sjávarmál. Það má benda á að vikur finnst enn við veginn meðfram Húsafelli austan við Hraun í Grindavík. Þar myndaðist gríðarstórt lón ofan við sjávarkambinn, það náði upp undir Húsafell. Við vorum á skautum á þessu lóni í nokkra mánuði þar til það hvarf.
Annar staður, sem enn finnst vikur á, er í nánd við veginn hjá Húsatóftum í Staðarhverfi. Efalaust má finna vikur miklu víðar ef vel er að gáð. Nú kemur spurningin: Hvaðan kom vikurinn?
Jón Jónsson telur helst koma til greina neðansjávargos á svæðinu við Vestmannaeyjar.
Þetta gos hefur verið mjög stutt, kannski aðeins ein vikurgusa, en gos hlýtur það að hafa verið. Vikurinn sannar það, þó engir séu sjónarvottar eða vitni. Vindurinn, suðaustan rokið, hefur fleytt vikrinum í þessa ákveðnu stefnu svo að hann finnst aðeins vestan Ölfusár.
Jón lét rannsaka vikurinn og passer efnafræðin ekki við neitt eldgosasvæði á Íslandi. Athugið að þetta gerðist 42 árum fyrir Surtseyjargosið.
Ég afhenti jarðfræðideild Háskólans sýnishorn af vikrinum.
Það væri fróðlegt að vita hvort vikur frá síðari gosum við Eyjar sé af sömu gerð. Ég veit ekki hvort það hefur verið rannsakað. Ég vona samt að einhverjum jarðfræðingi finnist það þess virði að kanna það.
Ég vona að þetta gos, sem áreiðanlega varð á vertíðinni 1941 við Vestmannaeyjar, verði viðurkennt sem staðreynd.
Þetta sannar að gosin við Eyjar eru fleiri en áður var talið.
Gosið 1941 ætti að vera talið með, þegar rætt verður um eldgos við Eyjar í framtíðinni.
Þess er getið í frásögnum af upphafi Surtseyjargossins, að þar sem það hófst hafi verið „hóll á sjávarbotni, þar sem þorskveiði hafi yfirleitt verið afar góð”. Var þessi hóll þekktur fyrir 1940, eða eru þarna fundin verksummerki frá gosinu týnda frá árinu 1941. Það væri fróðlegt að fá svar við því!
Ísleifur Jónsson
Höfundur er verkfræðingur.
Skráðu þig á fáðu nýjustu tilkynningar fyrst