Örlögin spinna þráð

Á Húsgarði bjó þá ungur ekkill að nafni Sigurður Ólafsson. Innan fárra mánaða var Guðríður orðin lögleg einkona hans. Auðvelt er að gera sér í hugarlund að Guðríði hafi þótt það betra hlutskipti að verða eiginkona en vinnukona enda hlutskipti í vinnumennsku oftast slæm. Í krafti hinnar nýju stöðu gat hún einnig fengið dóttur sína -langalangömmu mína- til sín og búið henni heimili. Lítið vissi hún hvaða afleiðingar það ætti eftir að hafa.

Barneign

1857 ól langalangamma mín, Guðrún, son sem fékk nafnið Friðrik. Barnsfaðirinn var Sigurður Ólafsson, fósturfaðir hennar. Enga tilraun gerðu þau til að leyna faðerninu og nánast er öruggt að hvorugt þeirra hefur gert sér grein fyrir því hversu alvarleg viðurlögin væru. Dauðadómur.

Orð langalangömmu eru athyglisverð

Margt er athyglisvert í dómsskjölum. Eitt af því sem ekki er hægt annað en að hnjóta um eru orð langalangömmu þar sem hún segir fyrir dómi:

Kannski á ekki að lesa of mikið í þetta en óneitanlega verður manni hugsað til þess að hafi fósturfaðir hennar hótað henni og þvingað til samfara gæti hann þá ekki eins hafa hótað henni til að bera ljúgvitni? Á móti kemur að sjálfur færðist Sigurður aldrei undan og dró aldrei fjöður yfir sinn hluta. Aldrei gerði hann tilraun til að draga úr sínum hluta eða neita fyrir faðernið. Á sama hátt bar móðir Guðrúnar -langalangalangaamma mín- að Sigurður hafi ætíð reynst henni ljúfur og góður. Slíkt hið sama gerði annað heimilisfólk. Ekkert þeirra hafði heldur orðið var við neinn samdrátt milli fósturdóttur og fósturföður. Fátt getur maður vitað í dag með vissu en eftir því sem maður skoðar meira vakna fleiri spurningar.

Hún skyldi gjalda

Eitt er þó með öllu ljóst og kristallast vel í vörn langalangömmu. Aðstöðumunur þeirra tveggja, fósturdótturinnar og fósturföðurins var gríðarlegur. Stúlkan var fósturföður sínum félagslega undirgefin, hann þar að auki húsbóndi hennar og átti í samræmi við það að vera siðferðislegur leiðtogi hennar og skjól gegn illu. Hún var ung og óreynd og hafði nýverið misst föður sinn og send í fóstur til vandalausra. Hann var reyndur maður og ráðsettur. Ekkert af þessu varð henni þó til neinna málsbóta. Hún skyldi gjalda.

Dauðadómur

Allt að öllu þá féll dauðadómur í málinu í íslenskum Landsrétti árið 1857 og hann var svo staðfestur í hæstarétti í Kaupmannahöfn áið 1858. Langalangamma skyldi tekin af lífi, rétt eins og fóstur- og barnsfaðir hennar.

 

Fylgt úr hlaði

Það hefði nú sennilega margt þróast öðruvísi ef þeir hefðu drepið hana langalangömmu. Meðal þessa fólks sem aldrei hefði fengið líf eru -svo einhverjir séu nefndir- Jarl Sigurgeirs, allir Þingholtararnir (Palli Guðmunds, Huginn á Huginn, Emma Páls, Biggi Huldu, Steina Páls, Kiddi og Sævald á Berg og svo margt annað fólk), Eygló Elíasar, Gummi Ingi og Ingó Esrasynir, Inga Hrönn dóttir Laugja í smið, Gvendur Fúsa, Ásta Páls og Lulla, Siggi Jóns fyrrverandi bæjarstóri í Garði, Fúsi lögga frændi minn í Þorlákshöfn og mamma hans Brynja, Pétur Björns hjá Ísfell, Tommi Páls, Rúna á Bolsó, Bubba í Þorlaugagerði og öll hin hátt í 2000 sem frá henni eru komin.

(Þessi skrif byggja á heimildum úr bókinni „Konur fyrir rétti“, ritinu Blik (1958), grúski á Íslendingabók og síðast en ekki síst spjalli við móður mína sem er flestu fólki betur að sér um mál sem þessi og svo margt annað.)

Elliði Vignisson.