Á setningu Þjóðhátíðar er ávallt haldin hátíðarræða. Í ár flutti Þór Í. Vilhjálmsson fyrrverandi formaður ÍBV-íþróttafélags hátíðarræðuna. Ræðuna má lesa hér að neðan.

Forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra, Lilja Alfreðsdóttir, góðir þjóðhátíðargestir.

Þeir sem stóðu að fyrstu Þjóðhátíðinni sem haldin var árið 1874 hafa eflaust ekki átt von á því að enn yrði haldin Þjóðhátið eftir 149 ár og hvað þá eftir 150 ár eins og sú Þjóðhátíð sem sett er hér í dag. Aðeins hafa fallið niður þrjár þjóðhátíðar síðan 1901 en þá var farið að halda þær árlega. Þetta var árið 1914 þegar fyrri heimsstyrjöldin geisaði og síðan árið 2020 og 2021 vegna heimsfaraldursins. Áður en íþróttafélögin Þór og Týr fóru að standa fyrir Þjóðhátið stóð kvenfélagið Líkn fyrir hátíðinni um tíma.

Þegar maður fer í gegnum hugann og rifjar upp Þjóðhátíð Vestmannaeyja kemur margt upp. Ég fór ungur að taka þátt í undirbúningi Þjóðhátíða, elti fyrst föður minn í dalinn en hann gegndi um tíma trúnaðarstörfum fyrir íþróttafélagið Þór og var meðal annars gjaldkeri félagsins. Svo liðu árin og á unglingsárum fór maður t.d. að safna í brennuna og koma að öðrum störfum. ​Mannvirkin í dalnum voru aldeilis með öðru sniði heldur en í dag, strigi var t.d. notaður til að klæða sölubúðirnar og spírur notaðar sem flaggstangir. Sviðið var sett þannig upp að á dagskránni sneri það að brekkunni undan Saltabergi en þegar dansleikurinn hófst var það opnað að danspallinum.

Þessu er aldeilis öðruvísi farið í dag og stærsta byltingin er að sjálfsögðu stóra sviðið sem var gert varanlegt þar sem skemmtikraftarnir koma fram og glæsileg aðstaða fyrir sölubúðirnar og þá var jafnframt gerð þar góð hreinlætisaðstaða. Þetta mun vera eina varanlega útisviðið á landinu enda er Þjóðhátíðin eina útihátíðin sem hefur staðist tímans tönn.  Þetta var umdeild framkvæmd á sínum tíma en í dag sjá allir að þetta hefur heppnast svo vel að þeir listamenn sem koma hér og skemmta eiga vart orð til að lýsa ánægju sinni með aðstöðuna. Eiga þeir félagar okkar sem stóðu fyrir þessari framkvæmd miklar og góðar þakkir fyrir.

Mér er enn minnisstætt  að þegar ég var unglingur var það skylda að taka vaktir í sölubúðunum fyrir sitt félag. Á eina vakt kom með mér til vinnu góður félagi minn og jafnaldri úr knattspyrnufélaginu Tý en þótt að það væri mikil keppni á milli Þórs og Týs voru við margir vinir utan vallar. Ég var settur í vinnu í pylsusjoppunni og var mjög mikið að gera þar. Þá var nýbúið að gefa út að mig minnir 500 kr seðil sem var stærsta myntin. Sá sem var gjaldkeri var stór og hraustur maður og þegar hann kemur til að létta á aurunum hjá okkur finnst honum heldur lítið vera um 500 kalla. Þá segir þessi vinur minn við gjaldkerann: “það er svo mikið að gera að við erum hættir að taka við peningum” við þessu brást gjaldkerinn eðlilega illa við og greip í hálsmálið á vini mínum og henti honum út úr pylsusölunni en ég gat að lokum leiðrétt þetta en við höfðum sett stærri myntina undir pappakassann sem var notaður sem peningakassi. Ég óskaði eftir þetta ekki eftir aðstoð Týrarans við sölu í sjoppunum.

Á þessum árum var klæðnaður gesta ekki eins skjólgóður og í dag og ég man eftir að á einni Þjóðhátíð þurftum við að bjarga gestum um húsaskjól vegna veðurs og fengum við afnot af verbúðunum hjá Vinnslustöðinni og fórum með þá gesti þangað sem þurftu aðstoð en það var ekki stór hópur. Ég minnist þess í aðdraganda Þjóðhátíðarinnar 1986 að ljóst var að hún yrði fjölmenn og stefndi í langstærstu þjóðhátíð sem haldin hafði verið.  Ég var þá formaður íþróttafélagsins Þórs og tók að mér að gegna framkvæmdastjórastöðu Þjóðhátíðarinnar og var jafnframt formaður þjóðhátíðarnefndar. Það var brugðist við fjölmenninu á ýmsan hátt.  t.d​. fengum við afnot af gömlu stýrishúsi af m.b Þórunni Sveinsdóttur sem hafði verið skipt út fyrir nýtt, fórum með það inn í dal og settum upp á brunnin þar sem vatn​spósturinn var og fengum Ragga Sjonna til að standa fyrir diskóteki en hugmyndin var að dreifa fólkinu þannig væri hægt að létta á mannmergðinni við danspallana.

Þá var okkur nokkuð brugðið þegar við fengum hringingu úr Reykjavík og var sagt að vélhjólafélagið Sniglarnir væru á leið til Eyja en á þessum tíma var umræðan um vélhjólagengi ekki jákvæð. En þegar á reyndi voru Sniglarnir okkur mikil hjálparhella því þar sem þeir tjölduðu sáu þeir um að þar væri allt fram með frið og spekt. Þegar ljóst var að  farþegaferjan Smyrill kæmi að farþegaflutningum til Eyja þá myndi ver​ða veruleg aukning á þjóðhátíðargestum. Þá settumst við í þjóðhátíðarnefnd niður með lögreglu og bæjaryfirvöldum og var þá í fyrsta sinn gerð áætlun hvernig skyldi bregðast við ef veður yrðu válynd og var m.a​. ákveðið að finna húsnæði til afnota fyrir þá gesti sem þyrftu. Var ákveðið að fá afnot af húsnæði því sem ​vélsmiðjan Völundur var í en það stóð autt á þessum tíma en ekki kom til þess að þurfa að nota húsnæðið. Í framhaldi var farið að skipuleggja hvernig skyldi bregðast við ef flytja þyrfti fólk í bæinn enda Þjóðhátíð​irnar orðnar miklu fjölmennari.

Það hefur verið gaman að fylgjast með þróun Þjóðhátíðar en hún hefur stækkað mikið og koma til okkar fleiri þúsund gestir,  oft sama fólkið ár eftir ár og hefur verið að aukast að saman komi fjölskyldur af fastalandinu til að taka þátt í hátíðinni og er það ánægjulegt. Við þessu hefur verið brugðist með ýmsum hætti til að auka öryggi gesta með öflugri gæslu og ýmsum viðbúnaði.  ÍBV​-íþróttafélag hefur innan sinna raða stóran hóp félaga sem hafa komið að Þjóðhátíð og kunna vel til verka, margir hafa komið að þessu í áraraðir. Án allra þessa félaga sem fórna sér í sjálfboðavinnu væri þetta óframkvæmalegt.

Þá er ánægjulegt að þrátt fyrir þá miklu breytingu sem hefur orðið á Þjóðhátíðinni hefur verið samkomulag að halda í heiðri hefðirnar eins og kostur er,  brennunni ,flugeldasýningunni , bjargsiginu og glæsilegu lýsingu sem verður þegar kveikt er á blysunum eftir ​Brekkusönginn á sunnudagskvöldinu. Mikill metnaður er lagður í að hafa skemmtidagskránna meiri en oft áður í tilefni 150 áranna og er gaman að sjá aftur bekkjabíl á ferðinni og eins bíð ég spenntur eftir því hver kveikir í brennunni en auðvita​ð stendur það alltaf upp úr að maður er og verður alltaf manns gaman Ég er stoltur af því að hafa átt stóran þátt í því að koma að stofnun ÍBV íþróttafélags ásamt mörgu góðu fólki og vera sýnt það traust að vera fyrsti formaður félagsins sem stofnað var við sameiningu Þórs og Týs en ég gegndi því starfi  í 6 ár.

Ég er ánægður að mitt fólk að hafa átt þátt í þessu starfi sem hefur gefið mér mikið og á marga góða vini sem eru félagar ÍBV. En​n og aftur sjáum við félagið og félaga þess lyfta grettistaki fyrir samfélagið okkar, það væri fátæklegt um að vera hér í ​Eyjum ef ekki væri haldið upp á Þrettánda​nn með þeim glæsibrag sem honum er sýndur​. Orkumótið fyrir unga drengi og T​M-mótið fyrir ungar stúlkur​ sem iðka knattspyrnu, sem og stórt handboltamót fyrir yngri kynslóðina um vetur að ég tali nú ekki um Þjóðhátíðina, en allir þessir viðburðir fylla bæinn okkar af þúsund​um gesta. Að þessum viðburðum koma hundruðir sjálfboðaliða. Ég vil að lokum óska gestum okkar og Eyjamönnum öllum gleðilegrar ​Þjóðhátíðar og þeir fari heim með góðar minningar af Þjóðhátíðinni 2024. Ég vil svo enda þessi orð mín á því að skora á viðstadda að hrópa ferfalt húrra fyrir þessu kröftuga félagi og félögum þess.

Takk fyrir​.