Hópur mæðra í Vestmannaeyjum, sem eignuðust börn síðari hluta árs 2024, hefur sent bæjarstjórn ítarlegt bréf þar sem fram koma verulegar áhyggjur af stöðu leikskólamála í bænum. Í bréfinu er meðal annars bent á skort á plássum fyrir börn við 12 mánaða aldur og gagnrýnt að heimgreiðslur nýtist aðeins örfáum fjölskyldum. Eyjafréttir birtir bréfið hér að neðan í heild sinni.

Kæra bæjarstjórn

Við, undirritaðar mæður barna fædd frá september til desember árið 2024 í Vestmannaeyjum, viljum með þessu bréfi koma á framfæri alvarlegum áhyggjum okkar vegna stöðu leikskólamála í bænum. Sérstaklega höfum við áhyggjur af skorti á leikskólaplássum fyrir börn eftir 12 mánaða aldur og af fyrirkomulagi heimgreiðslna til þeirra foreldra sem vilja, eða geta verið lengur heima með börnunum sínum.

Við höfum upplifað að ekki er unnt að tryggja leikskólapláss fyrir börnin okkar við eins árs aldur, aldur sem bæjarfélagið hefur sjálft sett fram sem viðmið fyrir inntöku.

Í pistli í Eyjafréttum var til dæmis sérstaklega tekið fram að Vestmannaeyjabær stefndi að því að miða við 12 mánaða aldur við inntöku á leikskóla og að leikskólaganga frá 16 mánaða aldri yrði gerð gjaldfrjáls. Þetta síðarnefnda var kynnt íbúum 25. nóvember síðastliðinn og á að taka gildi á nýju ári.

Þegar slík markmið og loforð eru sett fram skapar það væntingar. Við mæðurnar höfum treyst á að þetta fyrirkomulag myndi styðja okkur í bæði fjárhagslegum og uppeldislegum verkefnum. Núverandi staða þar sem mörg börn við 12 mánaða aldur fá ekki leikskólapláss, veldur okkur miklum áhyggjum. Hún gerir atvinnuþátttöku erfiða, eykur fjárhagslegt óöryggi og bitnar að lokum á börnunum sjálfum, sem þurfa stöðugleika og aðgengi að viðeigandi umönnun og félagslegu umhverfi.

Sú óvissa sem skapast þegar foreldrar skiptast á að vera heima, annað vinnur á daginn og hitt um kvöld/nætur, reyna að púsla saman vinnu og umönnun og ná þar af leiðandi varla tíma saman sem fjölskylda, er bæði erfið og óheilbrigð fyrir fjölskyldulífið. Stöðugleikinn sem börnin þurfa er ekki til staðar við þessar aðstæður. Þá viljum við benda á að hámarksgreiðslur í fæðingarorlofi voru 700.000 krónur þegar við fórum í orlof, og margir þurfa að dreifa þeim greiðslum á 12–15 mánuði, þrátt fyrir að réttur mæðra sé aðeins 7,5 mánuðir (ef maki gefur frá sér 40 daga). Vegna þessa, erum við mæðurnar í allt frá 50-70% orlofi þá mánuði sem við erum heima, með tilheyrandi minni greiðslum frá fæðingarorlofssjóði þar sem heildargreiðslu okkar er skipt niður á töluvert fleiri mánuði heldur en við eigum rétt á. Þessi staða verður enn erfiðari þegar engar raunhæfar lausnir eða stuðningsúrræði taka við eftir lok fæðingarorlofs.

Við teljum að staðan bitni sérstaklega á börnum sem fæðast seinni hluta ársins (september-desember) þar sem þau eru ekki orðin 12 mánaða við stóru úthlutunina á hverju hausti. Þau börn virðast í raun ekki njóta sama réttar og þau sem fæðast fyrr á árinu, einfaldlega vegna þess að þau fæðast seinna á árinu, sem á að okkar mati ekki að ráða því hvort pláss er í boði fyrir þau eður ei.

Nú erum við allar enn heima með börnin, sum þeirra þegar orðin 12 mánaða og öll verða þau orðin 12 mánaða þegar aðlögun hefst eftir áramót, á sama tíma og fæðingarorlofi foreldra lýkur. Úthlutun þeirra plássa sem voru til staðar, fór fram 17. nóvember síðastliðinn og voru ekki nema 5 börn tekin inn. Þó kunnum við starfi og samskiptum við leikskólastýrurnar síðastliðna mánuði bestu þakkir fyrir þá vinnu sem þær eru að leggja á sig, þá er ekki við þær að sakast eða starfsfólk leikskólanna heldur skort á plássum auk uppbyggingar í Vestmannaeyjum.

Það hefur verið byggt við bæði Kirkjugerði og Sóla, en engu að síður virðist svo sem ekki hafi verið gert ráð fyrir þeirri fjölgun barna sem orðið hefur. Við sem enn bíðum plássa höfum áhyggjur af því að börnin okkar komist ekki inn fyrr en þau eru orðin tæplega tveggja ára. Eru það raunverulegar aðstæður sem við eigum að sætta okkur við, í ljósi þeirra loforða sem sett voru fram um 12 mánaða inntöku? Að börnin þurfi að bíða í átta til tíu mánuði til viðbótar eftir að þau verði 1 árs? Þurfa foreldrar í alvöru að huga að því hvenær “rétti tíminn” er að eignast börn? Við vitum flest, ef ekki öll, að þessi mál eru ekki skipulögð í þaula niður á dagsetningu (nema með aðstoð) – og þurfa margir foreldrar að hafa töluvert fyrir því að verða svo lukkuleg að bera barn undir belti. Hafa ungir Eyjamenn ekki líka alltaf verið hvattir til þess að sækja sér menntun og koma svo heim? Að hér sé best að vera? Þetta er ekki mjög hvetjandi staða fyrir ungt fólk með börn ef svo er.

Í málefnasamningi meirihlutans stendur einnig að taka eigi upp heimgreiðslur fyrir 12–16 mánaða börn sem ekki fá leikskólapláss. Við viljum þó benda á að heimgreiðslurnar eru tekjutengdar og því ekki raunhæft eða sanngjarnt úrræði fyrir allar fjölskyldur. Nánast allar okkar falla utan kerfisins, þrátt fyrir raunverulega þörf. Makar reyna að vinna aukalega eða umfram hefðbundna vinnu til þess að ná endum saman þar sem fæðingarorlofsgreiðslur nema brotabroti af þeim launum sem við fáum á vinnumarkaði. Umræða innan mömmuhópsins sýnir líka, að sumar fjölskyldur hefðu kosið heimgreiðslur fram yfir leikskólapláss, ef við hefðum átt rétt á þeim, og þær verið mannsæmandi aðstoð fjárhagslega. Við bendum einnig á frétt og umræðu sem átti sér stað árið 2022 þar sem fram kom að heimgreiðslur hefðu ekki skilað sér eins og vonast var eftir þegar þær voru gerðar tekjutengdar.

„Eftir að þessu var breytt og greiðslurnar bundnar við tekjur heimilis, þá eru líklega mun færri sem fá þessar heimgreiðslur – því margir – þá sérstaklega hjón og pör sem fara yfir lágmarkslaunaviðmiðið sem bærinn setur upp. En það eru 1.050.000 kr á mánuði. Sem er ekkert voðalega hátt viðmið og flestir eru sammála um að viðmiðið sé of lágt. Það væri athyglisvert að vita hversu margir hafa fengið heimgreiðslur af þeim sem hafa sótt um eftir að fyrirkomulaginu var breytt. Það lúkkar vel á pappír hjá bænum að hafa svona háar heimgreiðslur, en það eru mun færri sem fá þessar greiðslur í dag, en eins og þetta var áður en greiðslurnar voru tekjutengdar.“  – Eyjafréttir, 2022.

Það sama á við ennþá í dag, rúmum þremur árum seinna. Á sama tíma hefur allt hækkað í samfélaginu. Þessi viðmið um heimgreiðslur eiga sér enga stoð í nútímasamfélagi. Matur, húsnæðislán, reikningar; hiti og rafmagn, vextir á lánum og jafnvel óvænt útgjöld sem koma hver mánaðamót hafa hækkað gífurlega, en þessi tala, 1.050.000 krónur stendur ennþá föst.

Fyrir þá sem ekki vita, að þá hafa foreldrar rétt á heimgreiðslum frá Vestmannaeyjabæ ef sameiginleg laun beggja foreldra fyrir skatt fara ekki yfir þessa tölu. Ef maður ætlar að ná endum saman þessa dagana, verður útivinnandi foreldrið að sanka að sér aukatímum eða jafnvel auka vinnu og er þessi tala þá alltof lág fyrir þá aðstoð sem maður þarfnast virkilega á þessum tíma.

Til að skoða þetta í betra samhengi, þá sýnir taflan hér að neðan, að af tólf börnum eru fjögur af þeim sem komast inn á leikskóla í janúar næstkomandi og engin af þeim átti rétt á heimgreiðslum eftir 12 mánaða aldur, beðið er eftir upplýsingum fyrir tvö börn en líklega eiga þau ekki rétt á heimgreiðslum vegna þess að foreldrar eru með “of háar tekjur”. Einungis ein móðir af tólf á rétt á skertum heimgreiðslum með þessu fyrirkomulagi. Foreldrar átta barna eru því í óvissu með hvað þau gera eftir að fæðingarorlofinu lýkur um áramót. Myndi það ekki henta betur og jafnvel spara bænum töluverðan kostnað að hafa heimgreiðslur ótekjutengdar, þannig að allar fjölskyldur hefðu jafnan rétt, og foreldrar gætu þannig frekar beðið með að setja 12–18 mánaða börnin sín inn á leikskóla kjósi þau það, heldur en að hafa ekkert val ef það er pláss fyrir barnið og ekkert annað úrræði í boði?

Að auki segir í málefnasamningi meirihlutans fyrir árin 2022-2026 orðrétt: „Ráðist verður í byggingu nýs leikskóla til að mæta vaxandi fjölda barna.“ Við höfum ekki heyrt orð um nýjan leikskóla, fundið neinar opinberar upplýsingar, áætlanir eða skipulagsgögn sem sýna að sú vinna sé hafin eða yfirvofandi. Ef slíkar áætlanir eru til viljum við biðja um að þær verði kynntar, því foreldrar eiga rétt á að vita hvenær lausnir eru í sjónmáli.

Við sem ekki fáum leikskólapláss fyrir 12 – 15 mánaða börnin okkar, hvetjum ykkur til þess að endurskoða heimgreiðslurnar til okkar. Það liggur í augum uppi þegar ein af tólf, eða 8% af umsækjendum eiga rétt á heimgreiðslum, og fær hún ekki einu sinni fullan rétt, að það sé eitthvað sem þarf virkilega að skoða. Flestar okkar eru að fara að vera heima, tekjulausar næstu mánuði, eða þar til að barnið kemst inn á leikskóla. Við viljum því skora á ykkur til þess að bjóða okkur fullar heimgreiðslur þangað til að börnin okkar komast inn á leikskóla, þar sem ekki tókst að standa undir loforðum.

Við óskum þess að fulltrúar í bæjarstjórn taki betur á þessum málum, með hliðsjón af raunverulegum áhrifum á líf ungra barna og fjölskyldna þeirra. Við viljum geta sagt með stolti að í Vestmannaeyjum sé best að búa, en til þess þarf leikskólakerfið að vera fyrirsjáanlegt, sanngjarnt og þá að heimgreiðslur séu í takt við raunverulegt samfélag. Við vonum að bæjarstjórn líti á málið sem forgangsverkefni og vinni að lausnum fyrir okkur sem tryggja jafnræði, fyrirsjáanleika og virðingu fyrir aðstæðum ungra barna og foreldra þeirra, því það er augljóst að þetta kerfi er ekki að virka í nútíma efnahag.

Undirskriftir mæðra, búsettar í Vestmannaeyjum sem eignuðust börn frá september til desember árið 2024.

Aníta Friðriksdóttir
Dóra Kristín Guðjónsdóttir
Guðdís Jónatansdóttir
Lovísa Jóhannsdóttir
Mirra Björgvinsdóttir
Natalía Kjartansdóttir
Sigrún Ella Sigurðardóttir
Svanhildur Eiríksdóttir
Tara Sól Úranusdóttir