Þann 26. mars sl. voru eitt hundrað ár liðin frá komu Þórs fyrsta varðskips Vestmannaeyinga og jafnframt Íslendinga. Björgunarfélag Vestmannaeyja keypti skipið með aðstoð úr landssjóði.

Það þarf varla að taka það fram hversu mikið afrek það var á þessum tíma að ráðast í þessi kaup og hversu mikið forystuhlutverk Vestmannaeyingar höfðu í björgunarmálum Íslendinga.

Árið 1924 ákvað dómsmálaráðuneytið að nýta skipið til landhelgisgæslu og tók yfir rekstur skipsins sem er upphafið af Landhelgisgæslu Íslands. Skipið varð því miður ekki langlíft því það strandaði á Sölvafjöruskerjum, norður af Blönduósi, árið 1929.

Það var svo seint á árinu 1972 sem Hermann Einarsson, ritstjóri Dagskrár, komst á snoðir um að skrúfu skipsins hafði verið bjargað í land. Björgunarfélag Vestmannaeyja brást skjótt við og kaupir skrúfuna og hugmyndir um minnisvarða um skipið fæðast. Ólafur Ágúst Kristjánsson frá Garðsstöðum, fyrrum bæjarstjóri árin 1946-54, fylgdist vel með málinu og varð strax einn af upphafsmönnum um minnisvarða og teiknaði fyrstu drög af honum.

En eftir áramótin hefst Heimaeyjargosið og allt fer á annan endann og hugmyndin um minnisvarðann  leggst í dvala.

Það er svo á árinu 1976 sem Ólafur fer að vinna að málinu á nýjan leik. Ólafur teiknar upp riss af hugmynd sinni og sendir Jóni Í. Sigurðssyni, þáverandi formanni Björgunarfélags Vestmannaeyja, og leist honum og öðrum í stjórn félagsins vel á hugmyndir Ólafs. Árni Johnsen, þáverandi blaðamaður, ýtir við varðskipsmönnum og spyr þá hvort þeir geti ekki komið skrúfunni til Eyja. Og til Eyja kom skrúfan svo í apríl 1977.

Óskar er nú orðinn erindreki Björgunarfélagsins fyrir þessu máli og 26. júní sama ár tekur hann fyrstu skóflustunguna fyrir minnisvarðanum á þeim stað sem hann stendur nú.

Mikill áhugi var hjá bæjarbúum gagnvart þessum minnisvarða og fjárframlög til verkefnisins bárust bæði frá einstaklingum og félögum og voru Eykyndilskonur þar rausnalegar og gáfu til verksins 525 þús/kr.

Margir komu að byggingu minnisvarðans og viðgerðinni á skrúfunni sjálfri sem Vélsmiðjan Magni sá um. Vélsmiðjan Þór zinkhúðaði skrúfuna og Ragnar Engilberstsson, húsamálari, málaði skrúfuna í koparlit. Runólfur Dagbjartsson, múrarameistari, sá um alla hleðslu og múrverk og hafði Sigurð Jónsson, frá Engey, sér til halds og trausts.

Það var svo á Sjómannadegi árið 1979 sem Ólafur afhjúpaði minnisvarðann um þetta merkilega skip og þessa merkilegu sögu. Og við þessa athöfn sagði Ólafur eftirfarandi ,,Þessi minnisvarði er reistur til heiðurs því fólki hér í Eyjum, sem á sínum tíma tók karlmannlega á móti þeim mikla vanda sjóslysa og ágengi erlendra veiðiskipa, sem var yfirþyrmandi á þessum árum, með því að sameinast um kaup á björgunarskipinu Þór, sem síðar þróaðist í það að verða upphaf innlendrar landhelgisgæslu”.

Ástæðan fyrir því að ég rifja upp sögu skipsins og minnisvarðans er sú að nú standa yfir framkvæmdir á því svæði sem minnisvarðinn hefur staðið í 41 ár. Þar mun rísa myndarleg bygging á vegum Leo Seafood og þarf minnisvarðinn að víkja og honum hefur verið fundinn nýr staður aðeins sunnar. Það er mín skoðun og margra annarra að minnisvarðanum og sögunni skuli sýnd meiri virðing en að færa hann bara af því að hann er fyrir.

Björgunarfélag Vestmannaeyja sendi erindi til umhverfis- og skipulagsráðs þess efnis að minnisvarðinn yrði færður inn á Vigtartorg fremur en að hann falli í skugga tveggja stórra bygginga. Það er skemmst frá því að segja að erindinu var hafnað og minnisvarðinn verður ekki færður inn að Vigtartorgi.

Um þessa staðsetningu ríkir almenn óánægja ef maður tekur mið af umræðum á samfélagsmiðlum og kaffistofum bæjarins. Kannski er það bara hinn háværi minnihluti en í þessu tilfelli er ég honum sammála og tek heils hugar undir með félögum mínum hjá Björgunarfélagi Vestmannaeyja. Ég persónulega vildi sjá minnisvarðann færðann inn á Brattagarð þar sem sjóbúð Björgunarfélagsins stendur og mikið mannlíf er öllu jafna yfir sumarmánuðina. Saga skipsins og einnig saga byggingu minnisvarðans er það dýrmæt að við skulum sýna henni meiri virðingu en svo að við færum hann bara af því hann er fyrir.

Þorbjörn Víglundsson, sjómaður og félagi í Björgunarfélagi Vestmannaeyja.