Tryggvi Hjaltason – Auðurinn í drengjunum okkar – Þegar Eyjamenn fá áhuga er árangur aldrei langt undan

„Vendipunkt í þessu ferðalagi má rekja til greinar sem ég ásamt hópi öflugs fólks skrifuðu og kölluðum Auðurinn í drengjunum okkar. Í hópnum var áhrifafólk í íslensku samfélagi, Vigdís Finnbogadóttir, margir af stærstu forstjórunum í íslensku atvinnulífi, þekktir leikarar, kennarar og fleiri. „Greinin birtist á visir.is í nóvember 2022,“ segir Tryggvi Hjaltason, Eyjamaður, giftur, fjögurra barna faðir, er formaður Hugverkaráðs og stjórnarformaður Þekkingarseturs Vestmannaeyja. Tryggvi hefur vakið athygli fyrir að benda á bága á stöðu drengja á Íslandi í langan tíma. Greinin vakti mikla athygli og hreyfing komst á málið.

„Við vorum kölluð á fund hjá Ásmundi Einari Daðasyni, mennta- og barnamálaráðherra  sem sagði ráðuneytið sammála um að staðan væri mikið áhyggjuefni, að kerfið sem við búum drengjum sé óásættanlegt. Ekki væri þó eins skýrt hvað þyrfti að gera en ráðherra sagðist vilja vinna með okkur að því að kortleggja betur áskorunina og möguleg sóknarfæri. Finna lausnir til bjartrar framtíðar fyrir drengi. Kortleggja og greina stöðuna með hjálp ráðuneytisins sem var tilbúið að skuldbinda sig til að grípa til aðgerða.“

Yfir 100 viðtöl

Tryggvi var beðinn um að taka verkið að sér.  „Ég bað um að fá góðan tíma því ég kæmi ekki úr menntageiranum. Vildi tala við þverskurð af fólki; kennara, foreldra, sérfræðinga o.s.frv. svo rödd þeirra yrði skýr. Eftir eitt og hálft ár og yfir 100 viðtöl var línan nokkuð skýr. Margt lá fyrir áður, eins og að þriðjungur drengja nær ekki grunnhæfni í stærðfræði og náttúruvísindum og helmingur nær henni ekki í lestri. Í ljós kom einnig að stórum hluta drengja leiðist í skóla og finna ekki tilgang með náminu, það sé annað hvort of létt eða of þungt. Einkunnir drengja eru miklu lægri en stúlkna, þeir eiga evrópumet í brottfalli úr framhaldsskólum og eru með lágmarksinnritunarhlutfall í háskóla svo eitthvað sé nefnt,“ segir Tryggvi og því verk að vinna.

Hrun í málþroska barna

„Eitt af því nýja og var stór uppgötvun fyrir mig, er rosalegt hrun í málþroska barna. Allra barna, en ívið meira hjá drengjum. Eitthvað er að gerast. Börn í 5. og 6. bekk grunnskóla eru í vaxandi mæli illa talandi á íslensku og byrja þá gjarnan að halla sér meira að enskunni. Þetta er mikil breyting og ljóst að minni málþroski er orðinn alvarlegt vandamál.

Talmeinafræðingar jafnt og kennarar og foreldrar höfðu öll sömu sögu að segja. Um 2000 börn eru á biðlista eftir aðstoð talmeinafræðings og allt að þrír fjórðu eru drengir. Stórbreyting á þeirri stoð sem tungumálið okkar er og ekki bara vandamál skólans, líka foreldra og samfélagsins alls. Líklega ein af stóru breytunum á því hruni sem við sjáum í árangri drengja í skólakerfinu undanfarin ár. Einnig vaxandi vanvirkni í þátttöku þeirra í samfélaginu. Ungir karlmenn á Íslandi eiga evrópumet í því að vera ekki í neinni iðju, námi né starfi.“

Botninum ekki náð

Tryggvi komst ekki að afgerandi niðurstöðu hvað veldur. „Foreldrar, talmeinafræðingar og kennarar voru flest með sömu tilgáturnar. Að börn fara fyrr inn á stofnanir og eðli máls samkvæmt er þá oftar talað yfir þeim í stað þess að talað sé beint við þau eins og var á meðan foreldrar voru lengur heima með börnin. Hins vegar að börn fá meiri málörvun í gegnum tækni, símann, tölvuleiki, Youtube eða sjónvarpið. Minna er um talsett eða textað efni og enskan ráðandi.“

Þarna virðast drengirnir næmari, enda almennt séð seinni til máls og áskorunin berst upp í skólana þar sem drengir dragast aftur í lestri og málskilningi og skýr kynjamunur mælist í 4. bekk. Námsefnið þyngist síðan og grunnmálskilningur er ekki til staðar. „Þarna opnuðust augu okkar fyrir því að þetta er líklega ein grunnorsökin fyrir hruni á árangri í skólunum og því miður virðist botninum ekki vera náð.“

Tryggvi sér þó ljósið og segir nokkuð ljóst hvað þarf að gera. „Grípa börn mjög ung í málþroskaskimun sem við gerum í dag og stöndum okkur vel í almennt. Nær öll börn, 4 og 5 ára fara í málþroskaskimanir á heilsugæslustöðvum. Það er einfalt og ódýrt að grípa inn í á þeim aldri og koma þeim aftur upp í meðaltalið. Erfiðara og dýrara þegar kemur að unglingsaldri en ekki óyfirstíganlegt, þetta er alveg skýrt frá talmeinafræðingum og vísindunum sem liggja fyrir.“

Þarf að örva málþroska

Tryggvi segir þetta engin eldflaugavísindi. „Það þarf að örva málþroska ungra barna, horfa í andlitið á þeim, æfa hljóð sem þau erfiða með og allir hafa hlutverk. Foreldrar sem lesa fyrir börnin gefa þeim gríðarlegt forskot í lífinu. Mamman og pabbinn sem leggja símann frá sér þegar börnin eru í sama rými, horfa í andlitið á börnum sínum og tala við þau eru að byggja upp betri framtíð barnanna sinna. Kennarar sem finna viðeigandi lestrarefni fyrir börn, og kveikja áhuga á lestri eins og við erum að gera í Vestmannaeyjum með Kveikjum neistann og bókasafninu færa börnunum einnig mikil forréttindi í lífinu,“ segir Tryggvi.

Ekki þurfi mikla peninga eða tæki heldur frekar aukið skipulag og vitundarvakningu. „Annað sem huga þarf að er hreyfing, skýrari viðmið og tilgang, fjölbreyttara námsefni, mælingar og aukin þátttaka foreldra. Ísland er gott samfélag og við kunnum að bretta upp ermar og snúa hlutunum hratt við. Ég er bjartsýnn, því ráðherrarnir Ásmundur Daði og Áslaug Arna ætla þessu fjármagn.“

Ekki síst, þá finnur Tryggvi mikinn áhuga í samfélaginu, ekki síst hér í Vestmannaeyjum þar sem Grunnskólinn er einfaldlega í fremstu röð. „Ég man alltaf að Anna Rós, skólastjóri setti markmið í ræðu sinni á skólasetningu fyrsta daginn okkar hér í Vestmannaeyjum. Að Eyjamenn myndu fá jafn mikinn áhuga á námi barna sinna eins og íþróttum þeirra. Ég held svei mér þá að það sé að takast. Þegar Eyjamenn fá áhuga á einhverju er árangur aldrei langt undan.“

Viðtalið er endurbirt vegna mikillar umræðu um skólamál þessa dagana.