Með sölu Þórunnar Sveinsdóttur VE og lokun á Leo Seafood verða mikil vatnaskil í sjávarútvegi í Vestmannaeyjum. Nafn skipsins er samofið gifturíkri sjósókn auk þess sem rekstrarsaga útgerðarinnar er afar farsæl. Hagnaður félaganna hefur verið hlutfallslega meiri en annarra sjávarútvegsfyrirtækja sem aftur hefur verið undirstaða nýsmíði skipa, kaupa á aflaheimildum og uppbyggingu fiskvinnslu. Fyrirtækin hafa verið ein af mikilvægustu undirstöðum atvinnulífs í Eyjum. En hver er sagan og síðar ástæða þess að Sigurjón Óskarsson og fjölskylda hættu útgerð í Eyjum og seldu Vinnslustöðinni félögin árið 2022?

,,Lánssamur í lífi sínu og starfi“

Sigurjón Óskarsson var valinn maður ársins af DV árið 1989 í kjölfar giftusamlegrar björgunar á 7 manna áhöfn Nönnu VE sem sökk það árið i kolvitlausu veðri. Þá hafði Sigurjón og áhafnir hans á Þórunni Sveinsdóttur VE bjargað 4 áhöfnum skipa, samtals 27 mönnum úr sjávarháska. Fyrst björguðu þeir 11 af 12 manna áhöfn Bylgju RE árið 1974, en einn fórst. Næsta björgun og vafalaust sú fræknasta var þegar Sigurjón sigldi Þórunni Sveinsdóttur VE inn í brimgarðinn til að koma taug í Katrínu VE og dró svo skipið af strandstað. Þriðja björgunin var svo þegar hann bjargaði áhöfn Jóhönnu Magnúsdóttur RE eftir að eldur varð laus í skipinu árið 1982.

Í viðtalinu við DV árið 1989 neitaði hann ,,því ekki að hann hafi verið lánsamur í lífi sínu og starfi“ og bætti við: ,,Mér finnst oft eins og einhver vaki yfir mér.“

Ellefu sinnum aflahæstur á vetrarvertíð í Eyjum

Sigurjón á ekki bara farsælan björgunarferil, heldur er hann líka fengsælasti aflaskipstjóri Eyjanna. Hann var aflakóngur vetrarvertíðar í 11 skipti og skákaði þar sjálfum Binna í Gröf sem var aflahæstur 7 sinnum. Í kjölfar björgunar áhafnar Nönnu VE sagði Sigurjón í viðtali við DV: ,,Við höfum verið með góðan bát, góð veiðarfæri og afburða góðan mannskap gegnum árin. Það skiptir miklu máli.“

Útsjónarsamur rekstrarmaður

Fyrirtæki Sigurjóns voru rekin með hagnaði flest árin frá aldamótum. Á tímabilinu var hagnaður sem og arðsemi eigin fjár mun meiri hjá fyrirtækjum hans en greinarinnar í heild skv. yfirliti Hagstofu Íslands um hag veiða og vinnslu.

Fjárfestingar hafa verið miklar. Nýsmíði skips árið 2010, og samfelld uppbygging og tæknivæðing fiskvinnslu. Frá aldamótum hefur félagið aukið hlutdeild sína í þorskkvóta um 77% með kaupum á aflahlutdeild (varanlegum kvóta), svo dæmi sé tekið og verulegum kaupum á hlutdeildum í öðrum tegundum. Fjárfesting í aflaheimildum var gerð til að styrkja útgerðina og síðar fiskvinnsluna. Öll kaupin voru fjármögnuð með lántöku annars vegar og hagnaði hins vegar. Það er því engum blöðum um það að fletta að hér er á ferðinni afburðamaður (og fjölskylda hans) í sjávarútvegi.

Saga Óss og Þórunnar Sveinsdóttur VE

Saga útgerðar Óss nær aftur til 1946 þegar Óskar Matthíasson keypti fyrsta bátinn, Nönnu VE-300. Ós ehf. var síðar stofnað árið 1969 af feðgunum Sigurjóni og Óskari og fjölskyldum þeirra um smíði á netabátnum Þórunni Sveinsdóttur VE 401. Ástæða þess að smíðin var sett í sérstakt fyrirtæki var að takmarka áhættu útgerðarinnar af smíðinni. Ef illa færi þá færi ekki öll útgerðin á hausinn heldur einungis félagið sem stóð að smíðinni. Útgerðin gekk vel og árið 1991 var frystitogari smíðaður á Akureyri og nú síðast ísfisktogari í Danmörku árið 2010. Í kjölfar smíði frystiskipsins fór Sigurjón í land og sinnti útgerðinni þaðan.

Hvernig maður er Sigurjón?

Sjálfur þekki ég Sigurjón vel. Hann er einn minna bestu og traustustu vina. Í blaðaviðtalinu í kjölfar björgunar Nönnu lýstu Eyjamenn honum svona. ,,Þetta er traustur náungi, rólegur og yfirvegaður og svolítið spaugsamur“ en svo bættu Eyjamenn við að þeir hefðu ,,þó lítið af honum að segja í daglegu lífi og skýringin er sú að ,,hann er alltaf úti á sjó“. Eins og aðrir aflamenn er hann manna harðastur við sjósóknina.“

Árið 1992 kom ég til Eyja og vann í bankaútibúi sem lánastjóri útgerðar og fiskvinnslufyrirtækja sem þá voru 32, en eru nú 5. Þau sjávarútvegsfyrirtæki í Eyjum sem ekki voru í vandræðum það árið voru teljandi á fingrum annarrar handar. Eitt þeirra var Ós, félag Sigurjóns og föður hans. Þeir feðgar áttu aldrei erindi í útibúið vegna rekstrarvanda. Ég kynntist Sigurjóni fyrst þegar Ós keypti hlut í Vinnslustöðinni upp úr aldamótum og varð hann stjórnarmaður í kjölfarið. Ofangreinda mannlýsingu get ég staðfest en hef aðeins einu við hana að bæta. Eyjahjarta Sigurjóns er stórt og fátt er honum hjartfólgnara en velgengni fyrirtækja í Eyjum sem leggja grunn að kraftmiklu mannlífi í Eyjum. Í hans huga er það samhengi órjúfanlegt.

Ætlaði aldrei að hætta í útgerð

Ég fór til Sigurjóns í vor og sagði honum að við myndum setja Þórunni Sveins á söluskrá og útskýrði jafnframt ástæður þess. Síðar hitti ég hann í aðdraganda þess að við sögðum upp öllum starfsmönnum í Leo Seafood. Það væri hraðvirkasta leiðin til að sparnaðar fyrir hækkun veiðigjalda. Við keyrðum hring í Eyjum og Sigurjón sagði: ,,Binni, þú verður að láta Vinnslustöðina ganga fyrir. Hún verður að vera í hagnaðarrekstri,“ og svo bætti hann við: ,,Veistu, Binni, að mér datt aldrei til hugar að ég myndi hætta í útgerð. Ég ætlaði aldrei að hætta í útgerð“

En hvers vegna hætti Sigurjón og fjölskylda í útgerð?

Þessari spurningu svaraði Daði Pálsson, tengdasonur Sigurjóns og fyrrum framkvæmdastjóri Leo Seafood í sjónvarpsþættinum Landanum (2:20 mín. – 3:20 mín) þann 25. maí síðastliðinn ,,Við vorum að fara að taka ákvörðun um það hvort við ættum að fara að byggja nýtt skip, fjárfesta í kvóta, af því að kvótastaðan var ekki nægjanleg til að halda skipinu á sjó í 12 mánuði og veiðigjöldin voru komin á, þannig að það var lítið eftir í kassanum til að fara í nýfjárfestingar og við vissum að Vinnslustöðin hafði verið að skoða að fara í nýsmíði og byggja upp fiskvinnsluna hjá sér.“ og bætti svo við: ,,Í árslok 2022 var ákveðið að Vinnslustöðin keypti félagið af okkur og héldi öllum störfunum hér. Það var aðal málið“.

Daði bætti síðar við í viðtali í héraðsfréttablaðinu Eyjafréttum, í september síðastliðnum að fjölskyldan ætli að koma sér út úr sjávarútveginum. „Við höfum því miður ekki trú á honum lengur, eins og rekstrarumhverfið er í dag. Ég held því miður að það sé stormur við sjóndeildarhringinn sem að almenningur og ráðmenn þjóðarinnar sjá ekki ennþá.“

Fjármunir út úr sjávarútvegi

Sigurjón Óskarsson er nú 80 ára. Með því að hann og fjölskylda hans yfirgáfu sjávarútveginn, eins og að framan er lýst, fóru þau með fjármuni út úr sjávarútveginum, sem margir telja af hinu illa. Fjármunina nýttu þau og fjárfestu í stærstu uppbyggingu Eyjanna frá landnámi. Nú byggja þau upp landeldisstöðina Laxey þar sem fyrirhugað er að ala og slátra árlega 43.000 tonnum af laxi. Fjölskyldan tekur gríðarlega áhættu með fé sitt til uppbyggingar atvinnu- og mannlífs í Eyjum, en um leið landsins alls. Ef mér skjátlast ekki þá mun þessi fjárfesting auka landsframleiðslu um 1%. Þessi aukning mun koma allri þjóðinni til góða, en að sjálfsögðu mismikið og eftir mismunandi leiðum. Í krónum talið munu líklega ríkissjóður, bæjarsjóður Vestmanneyja og hluthafar Laxeyjar hagnast mest.

Hver er svo sagan sem ég er að segja með þessari grein?

Hér er saga Sigurjóns Óskarssonar og félaga hans Óss og Leo Seafood rakin í stuttu máli. Einfalda niðurstaðan er sú að eigendur einnar farsælustu og arðsömustu útgerðar og fiskvinnslu landsins sáu ekki lengur framtíð innan sjávarútvegsins vegna hárra veiðigjalda. Síðan hafa áform um tvöföldun þeirra verið lögfest. Arðsemi Óss og Leo Seafood var, þótt hún væri umfram sjávarútveginn í heild, ekki nægjanlega til að standa undir eðlilegri endurnýjun skipa og uppbyggingar fiskvinnslu. Ég staðfest að það er rétt metið hjá fjölskyldunni.

Hafi fjölskyldan séð vont veður í kortunum þegar hún seldi þá hefði hún séð storm í aðsigi nú. Við í sjávarútveginum þurfum nú að undirbúa greinina fyrir storminn og brimskaflana eins og Sigurjón gerði í sinni sjósókn hér áður. Þar er hins vegar ekki óútreiknanleg náttúra að verki, heldur misvitrir stjórnarmálamenn, sem telja að þeir auki hagsæld með því að skattleggja allt í drep. Því miður eru litlar líkur á að Sigurjón verði sá sem bjargar í þetta skiptið. Það verðum við að gera í greininni án hans aðstoðar. Í óveðri verður einfaldlega að gera það sem gera þarf. Þar þarf kjark og áræðni og þar duga engin vettlingatök.

Sigurgeir B. Kristgeirsson

Höfundur er framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar.