Hólmasker ehf. í Hafnarfirði, dótturfélag Vinnslustöðvarinnar, selur handflakaða ýsu í stórum stíl á austurströnd Bandaríkjanna. Ýsan er að stórum hluta veidd af VSV-skipum.  

Kaupandi ferskra og frystra ýsuflakanna vestra er kanadíska matvælafyrirtækið High Liner Foods, stærsti seljandi tilbúinna, frosinna sjávarrétta til stórmarkaða og þjónustufyrirtækja í veitingarekstri í Bandaríkjunum  

Þessi viðskiptatengsl sköpuðust í samskiptum High Liner Foods og hjónanna Alberts Erlusonar, framkvæmdastjóra Hólmaskers, og Jóhönnu Steinunnar Snorradóttur í fiskvinnslustarfsemi þeirra mörgum áður en leiðir þeirra og Vinnslustöðvarinanr lágu saman og Hómasker var stofnað, félag sem Vinnslustöðin á 75% hlut í en þau hjón 25%.  

High Liner Foods selur ýsuflökin frá Hólmaskeri/Vinnslustöðinni undir vörumerkinu Icelandic, merki sem bandarískir neytendur og Íslendingar tengdir sjávarútvegi og útflutningi íslenskra sjávarafurða þekktu forðum daga sem gæðastimpil á vörur Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna – SH og Coldwater Seafood Corporation á bandarískum markaði. 

Áhugaverð staðreynd er að Hólmasker hefur sem seljandi fiskafurðanna ekkert með vörumerkið Icelandic að gera heldur Íslandsstofa sem ráðstafar merkinu til leigu, í umboði íslenska ríkisins.  

High Liner Foods er hér í hlutverki leigjanda merkisins og borgar fyrir það sérstöku félagi sem stofnað var til að sýsla með Icelandic-vörumerki SH og Coldwater. 

Tilefni þessara skrifa er að rifja upp sögulegar krókaleiðir Icelandic-merkisins frá upphafi til okkar daga. Íslenskir fiskframleiðendur höfðu sitthvað að athuga við ákvarðanir sem teknar voru á þeirri leið. 

Og víst er það sérkennilegt, einmitt í sögulegu ljósi, að Icelandic-vörumerkið, sjálft tákn einkaframtaks og frumkvöðlastarfsemi í viðskiptum með sjávarfang, hafi endað í opinberri, íslenskri ríkisumsjón! 

SH & Coldwater = Icelandic 

Saga Icelandic-vörumerkisins hófst með stofnun Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna 1942 og fyrsta dótturfélags SH erlendis, Coldwater Seafood Corporation í Bandaríkjunum 1945. Ólafur Hannibalsson og Jón Hjaltason skráðu sögu Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna og eigna Jóni Gunnarssyni, verkfræðingi, frumkvöðli að stofnun Coldwater og fyrsta forstjóra fyrirtækisins, heiðurinn af markaðsstarfi Coldwater og auðkenni framleiðslunnar, vörumerkinu Icelandic. Merkið vann sér traustan sess meðal neytenda í Norður-Ameríku sem gæðastimpill sjávarafurða. 

Svo liðu ár og áratugir með ýmsum sveiflun og hræringum í viðskiptalífi. Árið 2005 var nafni Sölumiðstöðvarinnar breytt í Icelandic Group hf., móðurfélag með 23 dótturfélög og yfir 3.100 starfsmenn. Reksturinn gekk brösuglega og sumarið 2008 var félagið afskráð í Kauphöll Íslands.  

Síðar á árinu 2008 var ljóst að reksturinn stefndi í þrot, að því er fram kemur samantekt um starf Framtakssjóðs Íslands 2009-2018 sem Ásgeir Jónsson og Alexander Freyr Einarsson skráðu.  

High Liner Foods keyptu eignir og leigðu nýtingarrétt merkis 

Stofnendur Framtakssjóðs Íslands voru 16 lífeyrissjóðir með það að yfirlýstu markmiði að fjárfesta í íslensku atvinnulífi og taka þannig þátt í að rétta við fyrirtæki og endurreisa atvinnulíf í kjölfar bankahrunsins.  

Framtakssjóðurinn keypti 81% hlut í Icelandic Group í nóvember 2010 og seldi svo High Liner Foods langstærstu einingu félagsins, starfsemina í Bandaríkjunum, í desember 2011. Viðskiptin voru upp á 208 milljónir dala eða jafnvirði um 25,5 milljarða íslenskra króna á þáverandi gengi.  

Framtakssjóðurinn sætti hvassri gagnrýni úr röðum íslenskra framleiðenda og útflytjenda sjávarafurða fyrir að ætla að láta vörumerkið fylgja með þegar verksmiðjur SH í Bandaríkjunum voru seldar. Tíðindin um sölu vörumerkisins reyndust hins vegar á misskilningi byggð. Icelandic Group var áfram eigandi merkjanna Icelandic og Icelandic Seafood en High Liner Foods samdi um að fá að nota Icelandic í markaðsstarfsemi sinni næstu sjö árin eða til 2018.  

Vörumerkjafélag stofnað um Icelandic 

Árið 2016 var eignarhald á vörumerkjum Icelandic Group fært í sérstakt félag, Icelandic Trademark Holding – ITH, sem annast skyldi þjónustu og eftirlit með merkjunum og fá tekjur af nytjaleyfissamningum þeirra. Samið var við High Liner Foods um áframhaldandi notkun Icelandic-merkisins í Norður-Ameríku og hliðstæður samningur gerður á Spáni við þá sem keyptu einingu Icelandic Group þar. 

Tilkynnt var á árinu 2018 að Framtakssjóður Íslands yrði lagður niður og þá var félagið Iceland Trademark Holding eina óselda eign sjóðsins. Samþykkt var á aðalfundi sjóðsins að færa ríkinu vörumerkjafélagið endurgjaldslaust, „gefa íslenskri þjóð Icelandic-vörumerkið“ eins og það var orðað.  

Stjórnvöld fólu síðan Íslandsstofu að fara með umsjón vörumerkjanna Icelandic og Icelandic Seafood frá miðju ári 2020 að telja. Það er sú höfn sem merkjunum var siglt í að lokum.  

Samningar eru sem sagt í um notkun vörumerkisins fyrir íslenskar sjávarafurðir á vegum High Liner Foods í Norður-Ameríku og á vegum Iceland Seafood International í Evrópu. Þá var gengið frá samningum við íslensk dótturfélög Brims í Asíu um að nota Icelandic við sölu og markaðssetningu sjávarafurða úr íslensku hráefni og samið um að seljandi fiskolía úr íslensku hráefni megi nota Icelandic-merkið á Bandaríkjamarkaði. 

„Rangur farvegur“ valinn fyrir Icelandic 

Skiptar skoðanir voru meðal íslenskra fiskframleiðenda um þann farveg sem Framtakssjóður Íslands setti vörumerkjamál Icelandic Group í á sínum tíma. Af ákvörðun sjóðsins leiðir að kanadískt fyrirtæki hefur rétt til að nota Icelandic í markaðsstarfi sínu í Norður-Ameríku en ekki íslenskir framleiðendur hráefnisins um ræðir.  

Spjótum er samt ekki beint að High Liner Foods í því sambandi. Þeir sem þekkja til kanadíska fyrirtækisins segja að Framtakssjóðurinn hafi verið heppinn með kaupanda að verksmiðjunum sem Sölumiðstöðin og Coldwater byggðu upp og ráku myndarlega á sínum tíma.  

Gagnrýnisraddir voru hins vegar efnislega á þá leið að íslenskir framleiðendur sjávarafurða hafi tryggt Icelandic-vörumerkinu traust og álit á Bandaríkjamarkaði á sínum tíma og eðlilegt að framleiðendur íslenskra sjávarafurða á markaði þar vestra hefðu áfram haft mest um merkið og notkun þess að segja. Þeim sjónarmiðum var komið skýrt á framfæri við stjórnendur Framtakssjóðsins en þeir virtu þau að vettugi. 

Einn viðmælandi orðaði það svo:  

„Sjálfur botna ég ekkert í þeirri hugsun ráðamanna Framtakssjóðsins að „gefa íslensku þjóðinni“ áratugagamalt vörumerki fyrir íslenskan fisk í Bandaríkjunum!  

Viss er ég um að Bandaríkjamönnum þætti í meira lagi furðulegt ef þau undur og stórmerki gerðust að þeim yrðu sem þjóð gefin vörumerki á borð við Coca Cola og Pepsi Cola.  

Ég ímynda mér að stofnendur Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna og Coldwater Seafood Corporation væru að sama skapi furðu lostnir yfir örlögum Icelandic-vörumerkisins mættu þeir mæla núna. 

Eðlilegt væri að íslenskir fiskframleiðendur ráðstöfuðu vörumerkinu í ljósi sögu þess.

Skriflegar heimildir:

• Framtak við endurreisn, starf Framkvæmdasjóðs Íslands á árunum 2009-2018. Ásgeir Jónsson og Alexander Freyr Einarsson, 2018. 

• Með spriklið í sporðinum, saga SH 1942-1996. Ólafur Hannibalsson og Jón Hjaltason, 1997. 

• Morgunblaðið/mbl.is, 8. janúar, 2011 og 13. mars 2018 

• Vefurinn icelandic.com 

• Viðskiptablaðið 2. júlí 2020 og 22. janúar 2021 

• visir.is 14. mars 2018 

Grein þessi er úr 11. tbl. Eyjafrétta.