Í KJÖLFARIÐ á 30% niðurskurði á þorskkvóta hafa umræður um stjórn fiskveiða á ný orðið fyrirferðarmiklar í þjóðmálaumræðunni. Reyndar hefur umræða um gengi fjármálageirans á seinustu misserum orðið til þess að slá því ryki í augu fjölmargra að sjávarútvegur hafi orðið lítið vægi í hagkerfi Íslendinga. Staðreyndin er engu að síður sú að sjávarútvegur er ein helsta stoð íslensks hagkerfis.

Álögur á sjávarútveginn eru álögur á landsbyggðina
Rétt eins og með aðra anga íslensks hagkerfis er hagkerfi sjávarútvegsins frekar staðbundið. Veiðar og vinnsla eru fyrst og fremst stunduð utan höfuðborgarsvæðisins og með rökum má halda því fram að álögur á sjávarútveginn séu álögur á landsbyggðina, rétt eins og álögur á vinnslu jarðvarma væru álögur á byggðarlög á suðvesturhorninu og álögur á fjármálamarkaðinn væru öðru fremur álögur á fyrirtæki í Reykjavík. Þannig er það margítrekuð afstaða bæjarstjórnar Vestmannaeyja að hið svokallaða veiðileyfagjald mismuni byggðum landsins. Sá landshluti sem fer hvað mest halloka í ofursköttun sjávarútvegsins er Suðurkjördæmi og þá ekki síst Vestmannaeyjabær, sem er stærsta verstöð á landsbyggðinni og byggir afkomu sína alfarið á sjávarútvegi.

Suðurkjördæmi er sterkt útgerðarsvæði
Skyldi einhver efast um að veiðileyfagjaldið sé sértækur skattur á landsbyggðina er fróðlegt að bera saman þorskígildi í Suðurkjördæmi og á höfuðborgarsvæðinu. Rauntölur fyrir árið 2006 sýna að hlutdeild höfuðborgarsvæðisins er í dag rétt rúm 15% meðan Suðurkjördæmi er með rúmlega 30% hlutdeild. Seinustu ár hefur þessi munur verið að aukast. Tölur þessar verða enn meira sláandi þegar til þess er litið að á kjörskrá í Suðurkjördæmi voru við síðustu alþingiskosningar 30,6 þúsund en á höfuðborgarsvæðinu að Akranesi frátöldu 141,5 þúsund. Það verður því vart í efa dregið að álögur á sjávarútveginn bitna sértækt á landsmönnum.

Mikilvægt að sjávarútvegur sé einnig ræddur út frá praktískum sjónarmiðum
Helstu rökin fyrir veiðileyfagjaldinu hafa í gegnum tíðina verið þau að hér sé um hugmyndafræðilegan gjörning að ræða þar sem gjald er innheimt af þeim sem nýta sameign þjóðarinnar. Í sannleika sagt er lítið innihald í slíkri málfærslu og það afar mikilvægt að sjávarútvegur sé ræddur út frá praktískum sjónarmiðum en ekki eingöngu hugmyndafræðilegum. Staðreyndin er sú að auðlindagjald er verulega íþyngjandi fyrir sjávarbyggðirnar. Til að setja málið í samhengi má til dæmis benda á að hefði auðlindaskattur verið lagður á á árabilinu 1991 til 2007 má ætla að hann hefði numið allt að 7 milljörðum (sjö þúsund milljónum) bara fyrir Suðurkjördæmi sem greiðir hæsta hlutfall allra kjördæma af veiðigjaldinu eða um og yfir 30%.

35% íbúa landsins greiða 85% skattsins
Stærsta verstöð á landsbyggðinni er Vestmannaeyjar. Ýmislegt hefur orðið til þess að sjávarútvegur þar hefur styrkst og ræður þar að sjálfsögðu mestu nálægð við gjöful fiskimið, öflug útflutningshöfn og farsælir sjómenn og útgerðarmenn. Engu að síður hafa Vestmannaeyjar átt undir högg að sækja þótt nú hilli undir bjartari tíð með bættum samgöngum. Það kemur því vart nokkrum á óvart að Eyjamenn eins og aðrir íbúar í sjávarbyggðum finna fyrir þeim þyrni í síðu, sem felst í því að árlega má áætla Eyjamenn greiði um 100 milljónir á ári í sértækan skatt fyrir það eitt að stunda sjávarútveg en ekki til dæmis álbræðslu, verðbréfamiðlun eða landbúnað. Veruleikinn er sá að 35% íbúa landsins (landsbyggðin) greiðir 85% skattsins. Vandi er að sjá hvernig þingmenn, og þá ekki síst þingmenn Suðurlands, geta sætt sig við slíkar sértækar álögur á kjósendur sína.

Orkuveita Reykjavíkur myndi greiða 810 milljónir
Athyglivert er að velta sértækum skatti fyrir sér í öðru samhengi því fáir efast um að orka landsins sé þjóðareign. Ef gluggað er í ársreikninga Orkuveitu Reykjavíkur fyrir árið 2006 kemur í ljós að framlegð þess fyrirtækis er rúmir 8,5 milljarðar. 9,5% auðlindagjald á þessa sameign þjóðarinnar væri því rúmar 810 milljónir fyrir það árið. Fullyrða má að hljóð heyrðist úr suðvesturhorni ef slíkum sértækum skatti yrði komið á.

Farsælast er að aflétta þessum sértæka skatti
Þessa dagana eru útvegsmenn um allt land að leita leiða til þess að mæta niðurskurði á aflamarki í þorski. Þessar leiðir koma niður á starfsemi fyrirtækjanna og þeim sem hafa viðurværi sitt af því að þjónusta þá sem starfa í sjávarútvegi, fyrirtæki, sveitarfélög og einstaklinga. Auðlindagjald er landsbyggðaskattur sem leggst þyngst á þau svæði landsins sem fyrir voru efnahagslega köldust. Þessi sömu byggðarlög tóku á sig herkostnað af hagræðingu og þurfa nú að taka á sig mestu skerðingu sem um getur í sögu sjávarútvegs. Það er einkennileg hagfræði að ríkið telji sig best til þess fallið á slíkum tímum að innheimta sértækan skatt á fyrirtæki á landsbyggðinni og skila svo litlum hluta af því til baka undir merkimiða mótvægisaðgerða, byggðarstyrks eða annarra umdeildra aðgerða. Farsælast er að aflétta þessum sértæka skatti.
 

Höfundur er bæjarstjóri í Vestmannaeyjum.