Skipan mála hjá sýslumannsembættinu í Vestmanneyjum hefur verið til umræðu í kjölfar þess að núverandi sýslumaður hverfur tímabundið til starfa hjá sýslumannaráði og Sýslumaðurinn á Suðurlandi mun gegna stöðu sýslumanns í Vestmanneyjum í heila 11 mánuði. Ljóst er að framtíð sýslumannsembættisins í Vestmannaeyjum er nokkuð óljós miðað við þær tilkynningar sem fylgdu í kjölfarið. Sýslumannaráð á að endurskoða stjórnsýslu sýslumanna í héraði og hyggst dómsmálaráðherra koma með lagafrumvarp sem heimilar ráðherra að setja einn sýslumann yfir fleiri en eitt embætti. Úr þessu má lesa að embættið sem slíkt verður kannski ekki lagt niður en það verður enginn sýslumaður á staðnum þar sem það kemur einnig fram að skipun núverandi sýslumanns muni ljúka um næstkomandi áramót.
Ný lög samþykkt 2014
Skipan framkvæmdarvalds og lögreglu í héraði var breytt með samþykkt nýrrar löggjafar á Alþingi 2014 og tóku þau lög gildi 1. janúar 2015. Í aðdraganda þeirrar lagasetningar var töluvert rætt um hvort það ætti að vera sér embætti sýslumanns og sér embætti lögreglustjóra í Vestamannaeyjum. Við þingmenn kjördæmisins héldum þeim sjónarmiðum hátt á lofti að vegna sérstöðu Vestmannaeyja, sem rúmlega fjögur þúsund manna samfélags á eyju með öflugu atvinnulífi, þyrftu þessi tvö embætti að vera til staðar sem sjálfstæð embætti í Vestmannaeyjum. Frumvarpið var svo lagt fram með þeirri tillögu að það yrði sér embætti sýslumanns í Vestmannaeyjum en lögreglan myndi vera undir lögreglustjóranum á Suðurlandi. Við sem sátum þá í allsherjar- og menntamálanefnd töldum mikilvægt að taka mið af sérstöðu Vestmannaeyja með því að leggja til breytingatillögu um að það yrði sér lögreglustjóraembætti í Vestamanneyjum en í nefndaráliti nefndarinnar segir:
„Ljóst má vera að Vestmannaeyjar hafa sérstöðu umfram aðra landshluta þegar kemur að samgöngum. Bent var á að þegar best lætur liggja samgöngur niðri hálfan sólarhringinn, þ.e. hvorki er siglt né flogið. Nefndin ræddi þetta nokkuð og er það álit hennar að vegna hinna sérstöku aðstæðna Vestmannaeyja í samgöngumálum sé rétt að Vestmannaeyjar verði sjálfstætt lögregluumdæmi og leggur fram breytingartillögu þar um.“
Þetta á enn við um bæði embættin.
Það átti að efla embættin
Í 1. gr. laga nr. 50 frá 2014 segir að sýslumenn fari með framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði, hver í sínu umdæmi. Með þetta að leiðarljósi var farið út í að aðskilja sýslumenn og lögreglustjóra, sameina embættin til að gera þeim kleift að sinna þessu hlutverki sínu. Í frumvarpinu að lögunum kom fram að:
„Í þessu felst sú meginstefna að skrifstofur sýslumanna verði stjórnsýslumiðstöðvar ríkisins í héraði. Það er hagkvæmt fyrir hina opinberu stjórnsýslu að sameinast í einn þjónustukjarna. Það er ekki síður til þæginda fyrir þá sem þjónustunnar eiga að njóta að geta leitað á einn stað til að fá þjónustu fleiri ólíkra stofnana. Auk lögbundinna verkefna hafa sýslumenn um árabil sinnt verkefnum fyrir fleiri ráðuneyti. Má þar nefna innheimtu opinberra gjalda og umboðsstörf fyrir Tryggingastofnun ríkisins og Sjúkratryggingar Íslands. Við endurskipulagningu á opinberri þjónustu á landsbyggðinni er eðlilegt að skoðað verði hvort og hvernig sýslumenn geti í auknum mæli þjónað ríkisstofnunum sem hafa starfsstöðvar úti á landi. Þetta getur verið með ýmsu móti allt frá því að sýslumönnum yrðu falin störf í umboði viðkomandi stofnunar til þess að þeir veiti stofnuninni ákveðna stoðþjónustu án þess að þeir hefðu með störf hennar að gera að öðru leyti. Sem dæmi mætti nefna:
- Þjónustan gæti verið fólgin í því að stofnanir sem hefðu útibú á stjórnsýslusvæðinu nytu ýmis konar stoðþjónustu frá sýslumannsembætti, svo sem bókhaldsþjónustu og símsvörunarþjónustu.
- Þjónustan gæti verið fólgin í því að viðkomandi stofnun hefði starfsaðstöðu í húsnæði sýslumannsembættis, líkt og háttar til með útibú umboðsmanns skuldara hjá sýslumanninum í Reykjanesbæ.
- Þjónustan gæti einnig verið fólgin í því að sýslumanni eða tilteknum starfsmanni hans væru falin ákveðin verkefni í þágu tiltekinnar stofnunar.
Öll slík þjónusta yrði að vera samkvæmt samningi milli stofnunarinnar og viðkomandi sýslumanns, sniðin að þörfum viðkomandi stofnunar.“
Við meðferð frumvarpsins fyrir nefndinni komu fram þau sjónarmið að brýnt væri að halda vel utan um þau verkefni sem ætlað væri að flytja frá ráðuneyti til undirstofnana, þar sem nauðsynlegt væri að tryggja eftirfylgni í því sambandi.
Undir þessi sjónarmið tókum við heilshugar í þingnefndinni og mikilvægi þess að gera aðgerðaráætlun þar að lútandi. Nefndin lagði því til að við frumvarpið bættist nýtt ákvæði til bráðabirgða sem kvað á um það að við samþykkt frumvarpsins skyldi innanríkisráðuneytið í samstarfi við forsætisráðuneytið vinna aðgerðaráætlun fyrir Stjórnarráðið, þar sem afmörkuð verði þau stjórnsýsluverkefni ráðuneyta og undirstofnana þeirra sem talið er ákjósanlegt að flutt verði til embætta sýslumanna. Aðgerðaráætlunin átti að liggja fyrir eigi síðar en 1. janúar 2015, eða við gildistöku umdæmamarka sýslumannsembætta og lögregluembætta. Í stuttu máli má segja að þetta hafi engan veginn gengið eftir og var innanríkisráðuneytið eina ráðuneytið sem reyndi að sýna viðleitni á sínum tíma.
Öflugri embætti
Ekki þarf að fjölga opinberum störfum en þeim má fjölga sem sinnt er á landsbyggðinni ásamt því þarf að verja opinbera þjónustu á landsbyggðinni. Því vona ég að þetta sé hluti af þeim verkefnum sem Lára Huld er að fara að sinna fyrir sýslumannaráð. Að hún nýti sína þekkingu sem sýslumaður hjá litlu embætti á landsbyggðinni til að leggja til verkefni sem geta eflt slík embætti og styrkt um leið þá þjónustu og stjórnsýslu sem ríkið veitir út um allt land. Ég mun nú sem áður berjast fyrir eflingu embættanna á landsbyggðinni og mikilvægi embættanna í Vestamanneyjum. Ég mun ekki láta fyrri árangur svo glatt af hendi.
Vilhjálmur Árnason,
alþingismaður fyrir Sjálfstæðisflokkinn í Suðurkjördæmi.
