Starfshópur um könnun á fýsileika jarðgangna milli lands og Vestmannaeyja kynnti í dag skýrslu sína fyrir Sigurði Inga Jóhannssyni innviðaráðherra á opnum kynningarfundi. Starfshópurinn leggur til að framkvæmd verði þrepaskipt rannsókn á svæðinu. Í hverju þrepi bætist við þekkingu á jarðlögunum og þannig má varpa ljósi á fýsileika jarðgangaverkefnisins.

Við undirbúning jarðgangaverkefna eru jafnan fleiri fasar af jarðfræðirannsóknum, þar er gjarnan byrjað vítt og með ódýrari rannsóknaraðferðum þegar óvissan er mikil. Eftir því sem meiri vitneskja um jarðfræðilegar aðstæður fæst verða rannsóknirnar hnitmiðaðri og óvissuþættir sem taldir eru getað haft mikil áhrif á kostnað og fýsileika minnka.

Fylgt verði ljósastýringakerfi í ákvörðunartöku um framvindu rannsókna, en það þýðir að komi fram upplýsingar að því tagi að ekki þyki forsvaranlegt að halda áfram með verkefnið verði þörf fyrir frekari rannsóknir endurmetin.

Borin saman jarðfræði gangaleiðar með hliðsjón af kjarnaholunum og fyrirliggjandi bylgjubrotsmælingum. Öflun gagna á sjó tekur nokkra daga en með undirbúningi verksins og úrvinnslu má búast við að heildarverktími verði hálft til eitt ár.

Síðasta skrefið í rannsókninni er jafnframt dýrast en það kallar á leigu sérstaks rannsóknarskips erlendis frá sem kannar jarðlög niður á verulegt dýpi með hljóðendurvarpsmælingum á dýpri jarðlögum. Þessi aðferð gefur betri mynd af dýpri jarðlögum og misgengjum þar sem jarðgöngin munu liggja. Mögulega má ná niður kostnaði á þessu þrepi ef verkið er unnið með skipi sem er á leið í önnur verkefni, t.d. við Grænland.

Áður en að síðasta þrepi kemur verður þó til nokkur þekking á jarðlögunum án þess að lagt hafi verið í mikinn kostnað.

Við lok rannsókna er unnin heildstæð greinargerð þar sem aðstæðum til jarðgangagerðar er lýst, helstu óvissuþættir dregnir fram, byggjanleiki og aðferð graftar metinn, ásamt kostnaði. Í greinargerðinni yrði einnig umfjöllum um nauðsynlegar rannsóknir til viðbótar sem fara þyrfti í fyrir verkhönnun og fjármögnun verkefnisins. Niðurstaða rannsókna er grundvöllur að því að draga úr óvissu um verkefnið og bæta áætlanir um kostnað við jarðgangagerðina. Góðar rannsóknir auðvelda aðkomu tryggingaraðila á verktíma og þar með aðkomu aðila sem sjá um fjármögnun verksins á framkvæmdatíma.

Fýsileiki metinn – rannsókn á jarðlögum

Að loknum ofantöldum rannsóknum á jarðlögum ætti að vera komin betri mynd á stofnkostnað og byggjanleika jarðganga. Í framhaldinu er þá hægt að greina fýsileika verkefnisins sem m.a. felur í sér mat á stofn- og rekstrarkostnaði, rannsókn á greiðsluvilja vegfarenda, áhættumati og áhuga ferðamanna á ferðum til Eyja, segir m.a. í kaflanum um byggingu Vestmannaeyjaganga.

Mikilvægt fyrir framhaldið

Í kaflanum um mat á fýsileika sem byggir á rannsóknum segir að það blasi við að ekki verður lengra komist með mat á fýsileika jarðganga án þess að gerðar verði frekari rannsóknir á jarðlögum. Jarðfræðilegar aðstæður eru áhrifastærsti þátturinn á kostnað og byggjanleika jarðganga milli lands og Eyja. Fyrri rannsóknir fyrir jarðgöngin voru grófar og útfærðar eftir því fjármagni sem fékkst á þeim tíma. Óvissa um jarðfræðilegar aðstæður, fýsileika og kostnað var mikil. Að fá greinargóða mynd af aðstæðum til jarðgangagerðar er því mikilvægt fyrir áframhald verkefnisins.

Félagsleg rannsókn samhliða rannsóknum á jarðlögum

Fram kemur í lokaorðum skýrslunnar að hugmynd um jarðgöng til Heimaeyjar sé ekki ný af nálinni eins og sést í upptalningu skýrslna sem unnar hafa verið um málið. Þær eiga það flestar sameiginlegt að telja upp fjölmarga þætti sem mæla gegn því að farið verði í slíka framkvæmd. Heimaey er enda ung eldfjallaeyja, göngin yrðu löng (tæplega 20 km), að mestu neðansjávar og ljóst að slík framkvæmd myndi brjóta blað í sögu gangagerðar, ekki bara á Íslandi, heldur einnig á heimsvísu. Starfshópurinn hefur fundað með helstu sérfræðingum um málið á starfstíma sínum og orðið þess áskynja að göng eru mikið hagsmunamál fyrir Vestmannaeyinga og Rangæinga enda þykir sýnt að þau myndu valda straumhvörfum og hafa mjög jákvæð áhrif á lífsgæði íbúa.

Það er niðurstaða nefndarinnar að enn vanti herslumuninn í rannsóknarvinnu. Ekki sé hægt að taka skynsamlega umræðu um fýsileika án frekari rannsókna um aðstæður til jarðgangagerðar. Í ljósi þess að rannsóknir af þessu tagi eru dýrar, leggjum við til að farið verði í þrepaskiptar rannsóknir þ.a. hægt verði að taka upplýsta ákvörðun um hvort forsvaranlegt sé að ráðast í næstu rannsóknarþrep m.v. fyrirliggjandi rannsóknarniðurstöður hverju sinni. Samhliða rannsóknum á jarðlögum leggur nefndin til að félagsleg rannsókn um áhrif ganga á sveitarfélögin, atvinnuumhverfið, ferðamennsku o.fl. yrði framkvæmd til að varpa frekara ljósi á þýðingu þeirra fyrir samfélagið.

Skýrsluna má nálgast í heild sinni hér: Skýrsla starfshóps um Vestmannaeyjagöng 2024